MÜTAREKE YILLARI

Bu yazımda işgal İstanbul’undan bazı olayları paylaşayım dedim. Belki günümüze ışık tutar diye.

Yunus Nadi’nin Yeni Gün, Celal Nuri İleri’nin İleri, Necmettin Sadak’ın Akşam, Ahmet Emin Yalman’ın Vakit gazeteleri yurdun işgaline karşı çıkıyor, ulusal direnişi destekliyorlardı.

Türkçe İstanbul Gazetesi, Peyam-ı Sabah yazarı Ali Kemal, Alemdar yazarı Refi Cevat Ulunay, Alemdar ve Sabah gazetelerinin yazarı Refik Halit Karay ise işgal güçlerine övgüler düzerken ulusalcılara sövgü yağdırıyorlardı.

İstanbul’da yayımlanan bazı gazeteler ise işgalcilerle ulusalcılar arasında denge kurmayı yeğlemişlerdir.

Minber Gazetesinin kurucuları ise Ali Fethi Okyar, Dr. Rasim Ferit Talay ve Mustafa Kemal’dir. Halkı, işgallere ulusal direnişe hazırlamak için yayımlandı. İlk kez “sansür” sözcüğünün kullanıldığı gazetedir. Aralık 1919’da basılan 11, 13 ve 17. sayıları sansüre uğradığı için genellikle beyaz çıkmıştır. Borç harç çıkarılan Minber; sansür, siyasal baskılar yüzünden dağıtımının aksaması ve ekonomik sıkıntılar yüzünden kapanmıştır. Yayın hayatı bir ay yirmi gündür.

Kasım 1918’de Zübeyde Hanım’ın Makbule Hanım’la kaldığı, Mustafa Kemal’in de kısa bir süre ikamet ettiği ev, İtalyan devriye askerlerince basılır. Amaç Osmanlının yenilmez Paşa’sını yıldırmaktır. Mustafa Kemal bu haksızlığa direnir, tartışır, karşı çıkar. Zübeyde Hanım bayılır. Makbule ne yapacağını bilemez, ağlar. Birkaç gün sonra İngilizler Mustafa Kemal’in olmadığı bir sırada evi basıp her yanını dağıtıp ararlar. Zübeyde Hanım’la Makbule yine perişandır.

Kürt Teali Cemiyeti itilaf devletleriyle işbirliği yaparak Doğu’da özerk bir Kürdistan’ın kurulması için uğraşıyor ve Milli Mücadele’ye karşı. İngilizler, Mondros’tan sonra işgal ettikleri Irak’ın kuzeyinde Şeyh Mahmut’a özerk bir yönetim kurduruyorlar.

İngiliz Muhipler (Dostları) Cemiyeti’nin üyelerinden bazıları: İngiliz rahip Frew, Sultan Vahdettin, Damat Ferit Paşa, Sait Molla, Ali Kemal, filozof şair Rıza Tevfik… Amaçları İngiliz mandasını gerçekleştirmek ve ulusal direnişi engellemekti.

1. dalga tutuklamalar: İngilizlerin Osmanlı hükümetine verdikleri listeden yirmi yedisi, 29-30 Ocak (1919) gecesi tutuklanıyor. Tutuklananlardan bazıları: Ziya Gökalp (düşünür), Dr. Tevfik Rüştü Aras, Hüseyin Cahit Yalçın (gazeteci), İsmail Canbulat (eski içişleri bakanı), Hüseyin Kadri, Kara Kemal, Hamallar Kâhyası Ferit … Tutuklananların ortak özelliği ulusalcılık.

Alemdar Gazetesi’nde Refi Cevat tutuklamaları destekliyor, ama az buluyordu.

Yeni Gün’de Yunus Nadi ise tutuklamaların siyasal olduğunu belirtip hükümetin adaletten ayrılmamasını istiyordu.

2. dalgada ulusalcı gazeteci Süleyman Nazif, işgale karşı yazdığı yazıdan ötürü kurşuna dizilmek üzere tutuklanıyor. Kurşuna dizilmekten kurtuluyor, ancak Bekirağa Zindanlarına atılmaktan kurtulamıyor.

Bu arada Fransız Mareşal D’Esperey: Eski Sadrazam Sait Halim Paşa, eski Maliye Bakanı Cavit Bey, Meclis Başkanı Halil Menteşe, Şeyhülislam Hayri Efendi, gazeteci Yunus Nadi ve daha birçok kişinin tutuklanmasını istiyor.

3. dalgada askerini Irak’tan çekmek istemeyen ve sonrasında görevinden alınan 6. Ordu komutanı Ali İhsan Paşa Haydarpaşa’da trenden iner inmez tutuklanıyor. Suçu: İngiliz isteklerine karşı çıkmak.

Mustafa Kemal’in yaveri ve otomobili alınıp ödeneği kesiliyor. Bu kez İngilizler hükümete bir liste veriyor ve listedekilerin tutuklanmalarını istiyorlar. Kimler var listede? Mustafa Kemal ve yaveri Cevat Abbas, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak, İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Halil Paşa, Albay Ali Çetinkaya.

4. dalgada 9 Mart 1919’da eski Sadrazam Sait Halim Paşa, Meclis Başkanı Halil Menteşe, Ayan Reisi Rıfat Bey, Şeyhülislam Musa Kazım Efendi, eski Maarif Bakanı Şükrü Bey, eski Adalet Bakanı İbrahim Bey, eski Dışişleri Bakanı Ahmet Nesimi Bey ve eski İçişleri Bakanı Fethi Okyar tutuklanıyor.

Yeni Gazete 14 Mart 1919 günü Mustafa Kemal’in tutuklandığını yazıyor. İleri Gazetesi bu haberi bir gün sonra yalanlıyor.

26 Mart 1919’da Yeni Gün Gazetesi 203. sayısını çıkardığı gün kapatılıyor.

“Ben buradayken İzmir’e kimse giremez.” diyen İzmir Vali Vekili ve Kolordu Komutanı Nurettin Paşa görevden alınıp komutanlığa Selanik’i düşmana teslim eden Ali Nadir Paşa atanıyor. Valilik görevine ise İngiliz işbirlikçisi Ahmet İzzet Bey getiriliyor. Tarih: 19 Mart 1919.

Hukuk-i Beşer Gazetesinde Mevlanzade Rıfat, cepheden cepheye koşup kahramanca savaşan Türk subaylarına ağır hakaretlerde bulunuyor. Mustafa Kemal bu duruma sert tepki göstererek bu kişiyi Harbiye Bakanlığına şikâyet ediyor. Bakanlıktan çıt yok. Mustafa Kemal’in bakanlığa yazdığı yazıyı birkaç gazete yayımlıyor. Yayından sonra Mevlanzade, Mustafa Kemal’i kendisine hakaret ettiği için dava ediyor. Dava uzamasa Kemal Paşa da tutuklanacak.

Yukarıda tarihimizden bir kesit sunmaya çalıştım. Bu yazıyı bugüne uyarlamak sizden. Acaba tarih tekerrür mü ediyor?

Adil Hacıömeroğlu
29 Ağustos 2009

17 yorum:

  1. Aynen öyle...
    Aslanın tilkiye boğdurulduğu devir mi bu olanlar..
    Teşekkürler hocam..
    Sevgiyle...

    YanıtlaSil
  2. Tarihini iyi ögrenemeyen uluslarda tarih tekerrür eder. Okunan tarih kendi edindiğin dogru bilğiler süzgecinden geçirdikten sonra yarğıya varmalı insan .Tarih birkaç kaynaktan karşılaştırılarak ögrenilmeli .Yazılı kaynakların çok pahalı oldugu ülkemizde bu çok zor. Duyum ve kulaktan dolma bilgilerle ancak bu kadar olur.

    YanıtlaSil
  3. Lozan'da , bir gün bu kazandıklarımızı tekrar geri alacaklarını söylemişlerdi zaten . Biz unutmuş gözüksek de onlar unutmuyorlar . Anadolu , konumu dolayısıyla onlar için çok önemli. Tarihin tekerrür etmemesi biraz da bizim elimizde . Su uyur,düşman uyumaz , çok dikkatli olunmalıdır...teşekkür ederim.

    YanıtlaSil
  4. Elinize emeğinize sağlık hocam!..Ülkemizde maalesef tarih daima tekerrür ediyor..Abdülhamit zamanında kurulan Hamidiye alaylarıda aynı koruculuk sistemi gibi değilmiydi?Kürtlerden kurulan bir alay..O bölgede dirlik düzen saglansın dıye kuruldular ama amaclarını aştıkları ıcınde kapatıldılar..(bu aradada yaptıklarını da söyleyemiyorum bile)..Yani her dem bunları yaşayacağız başımızdakiler başları geride yürüdükleri sürece..Bır tane daha bu ülkeye MUSTAFA KEMAL ATATÜRK gelmesini beklersek daha cookk burnumuz ottan kurtulmaz.. Biz şu an kendini bile savunamayacak,hakkını arayamayacak durumdayız çünkü verdiğimiz tavizlerin aleyhimize kullanılacağını biliyoruz..

    YanıtlaSil
  5. Kaleminize sağlık Adil Bey. Yazılarınız için size ne kadar teşekkür etsem azdır!
    Saygılarımla!...

    YanıtlaSil
  6. Evet, tarih tekerrür ediyor...Ergenekon tutuklamalarını hatırlattı yazınız.Bir Mustafa Kemal ordudaki yurtsever subaylarla kurtuluşu gerçekleştirmişti.Şimdi, şartlar farklı...Düşman daha güçlü, işbirlikçiler daha donanımlı.Ve ulusun önderleri Silivri'de..Türk ordusu sessiz, ölü toprağı serpilmiş gibi üzerine....

    YanıtlaSil
  7. Kuzey'in Kızı27 Ocak 2011 16:28

    Refik Halit Karay'ın "Kurtuluş Savaşı'mıza ve Cumhuriyet'e muhalif olduğunu öğrendiğimde çok şaşırmıştım.Anadolu'yu tanıtan eserleriyle ün kazanmış böyle bir yazarımıza yakıştıramamıştım bunu.155'liklerden biriydi.
    Cumhuriyetin ilanıyla Suriye'ye sürülmüş ve ünlü "Gurbet Hikayeleri"adlı eserini orada yazmıştı.Hayatı sürgünlerde geçen bu yazarımız en çok okunan "Memleket Hikayeleri" adlı eserini de Sinop'ta sürgündeyken yazmış.
    Bu tarihi bilgileri anımsamakta yarar var elbette.Refik Halit gibi yazarlarımızı anımsamak, bugünkü köşe yazarlarımıza şaşırmamamızı sağlayacaktır.
    Teşekkürler...

    YanıtlaSil
  8. neyazıkki misliyle ve yüksek neknolojiyle yineleniyor.SANKİ O ZAMAN DAHA ÖRGÜTLÜ BİR AMAÇ VE CENAH VARKEN ŞİMDİ SANAL BİR BEKLENTİ VAR.MEDYA O ZAMAN DA TARAF EDİLMİŞ,ADALET SİSTEMİ,ORDU DA.ANCAK ERMENİ ZULMÜNE KARŞI DURAN DOĞU ORDULARI AYAKTA VE ANADOLU DAHA BAKİR.ERZURUMDA ŞİMDİ OLİMPİYATLAR YAPILIYOR SN GÜR DESTEKLİ.DİYARBAKIRDA KÜRTÇE TABELALAR ASILIYOR SİYASİLERE GÖRE AVRUPA BİRLİĞİNİN TEĞET GEÇTİĞİ İL.ERMENİ KÜRT İDEOLOGLARI İŞBİRLİKÇİLERİ BİRLEŞTİRİLMİŞ BİR ERMENİ KÜRT MİTOLOJİSİNİ İMRALIDAN YÖNETİRKEN:STRATEJİST ASKERLER,UĞUR MUMCULAR,MADIMAHLAR,KÖYYAKMALAR ,MARAŞ OLAYLARI BİRBİRARDINA BU BAKİR ALANDA CİRİT ATAN AJANLARCA ÇIKARILIYOR.GÜNEŞİN DOĞUDAN TEKRAR DOĞMASI ENGELLENİYOR?ARTIK BATININ BİLİNCİ VE İKSİRİ İNAT ÖTESİNDE KORUNMALIDIR.YOKSA ÜLKEM BÜTÜNLÜĞÜYLE SEVRİN YENİ VERSİYONUNA KURBAN GİDECEK.TÜM LİDERLER SİLİVRİDE TUTULAMAZ.TÜRK DAYANIŞMASI BUKADAR SIĞ OLAMAZ.UMUTLANMAK İSTİYORUM .SİZCE TESLİM Mİ OLMALIYIZ ,YADA MANDACILAR GİBİ Mİ DAVRANMALIYIZ?YOKSA....HALA KAYBEDEBİLECEĞİMİZ BİRŞEYLERİMİZ KALDI MI? YÖR.

    YanıtlaSil
  9. Evet tarih tekerrür ediyor , ancak bir güçlü lider gerekiyor tıpkı Mustafa Kemal gibi , Silivrideki vatanseverlerin ve bizlerin umutlarını ve mücadele gücünü kıvılcımlandıran bir lider ,insanın öne çıkıp kendisini feda edesi geliyor...Teşekkürler Adil Bey...

    YanıtlaSil
  10. GÜLDEN SEMA
    TARİHİNİ BİLMİYEN BİR MİLLETİN GELECEĞİ OLAMAZ.VE TARİH TEKERRÜRDEN İBARETTİR SÖZÜ TAM BİZİM BU GÜNÜMÜZ İÇİN SÖYLENMİŞ.ŞİMDİDE ULUSALCILAR TUTUKLU SİLİVRİDE MÜTAREKE BASINI EMPERYALİZMİN KUKLALARI YAPILANLARA ALKIŞ TUTUYOR.SONUÇ O ZAMAN NE OLDUYSA BU GÜNDE AYNI OLACAKTIR.YETERKİ UYUYAN HALKIMIZ BİR UYANSIN.

    YanıtlaSil
  11. aaaa! Dalga dalga tutuklama bugünde varmıydı ne?
    Amerikan konsolosu ve İstihbaratçılarıyla akıl üretenler ve tutuklananlar arttıkça kendisinden geçen ve dalga dalga zevkten kudurarak hedef gösterenler varmıydı bugünde ne?...
    Buraya kadar tamamda kurtarıcı yanımız gelişip saflar sıklaşıyormu bundan haber verelim ha gayret.Av. Uğur Efil

    YanıtlaSil
  12. Erdinç Şener7 Mart 2012 22:24

    Okumaya başladığımda tam da bugün ile benzerlikler olduğunu düşünmeye başlamıştım..Sonuna geldiğimde Tarihin tekerrür ettiği sözüne yürekten inandım..Kaleminize ve bilgilendirmenize saygılar üstadım..

    YanıtlaSil
  13. Ellerinize, beyninize sağlık değerli hocam. Ayrıca, bu son derece değerli belgeler, bulunmöaz nimet benim için. Size minnettarım. Saygılarımla.

    YanıtlaSil
  14. 1918'deki tutuklama dalgalarını okurken nefesimi tuttum..İngilizlerin verdiği listeye dikkat..Kurtuluş savaşının komutanları..Başta M.Kemal ve İnönü..ya tutuklansalardı?kurtuluş olurmuydu?işte burası püf noktasıdır tarihin..şimdi günümüze baktığımızda,balyoz,kafes,casusluk gibi sözde davaların önemini daha iyi kavrıyabiliyoruz..evet..tarih tekerrür ediyor..ama bu sefer düşman çok daha akıllı..ve geçmişte yaptığı hataları tekrar etmiyor..çünkü bütün Mustafa Kemalleri tutukladı..aptallığımıza yanalım..çünkü tarihin tekerrürü gerçekleşemeyecek..eğer,Samsuna milletçe çıkmazsak....
    Bu değerli BİLGİLER İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.

    YanıtlaSil
  15. Bu sürece 1950 lerden başlayarak adım adım,ilmek ilmek dokuyarak gelen gerici ve emperyalist işbirlikçi yandaşların sayesinde oldu.Ülkemizi,mollaların,şeyhlerin,ağaların,din tacirlerinin yönettiği,ihanetin kol kezdiği bu topraklarda sanki hiç ÇANAKKALE,SAKARYA,DUMLUPINAR,İNÖNÜ SAVAŞLARI OLMAMIŞ.Sanki KURTULUŞ SAVAŞI yaşanmamışcasına bu ülkeyi peşkeş çeken zihniyete destek veren halkımız geçte olsa bu yanlıştan dönecektir.Bu umudumu asla kaybetmedim.Selam olsun halkların, sömürüye,işgale karşı direnişlerine.Selam olsun dünya emekçilerine.

    YanıtlaSil
  16. arşivlik bir yazı.üstte bir yorumcu yazmış tarihini öğrenmeyen uluslarda tarih tekerrür eder.evet tarihi özellikle ulusal kurtuluş savaşı tarihini bizs öğreten sayın Adil Hacıömeroğlu'na ne kadar teşekkür etsek azdır.

    YanıtlaSil