İRAN

İran, son yıllarda dünya gündeminin ilk sırasında yer almakta; nükleer silah üretimi konusunda ABD ile yaşadığı gerilim her geçen gün artmaktadır. Bu gerilimin nasıl sonuçlanacağı ise merakla beklenmektedir. Genel kanı ise ABD-İran arasındaki bu sorunun, bir çatışmayla sona ereceğidir.

Amerika ve İsrail’in, Ortadoğu’daki sorunları savaşla çözme anlayışı dünya kamuoyunu da etkiliyor ve herkes, İran’a ne zaman saldırılacağının tahminiyle uğraşıyor. Bu koşullanma içinde İran’ın iç dinamikleri göz ardı edilerek ve büyük bir toplumsal dönüşüm görmezden geliniyor.

12 Haziran 2009’da yapılan İran’daki Cumhurbaşkanlığı seçim sürecinde başlayan iktidar-muhalefet gerginliği, seçim sonuçlarının açıklanmasıyla birlikte sokaklara taştı. Halk, molla rejimine karşı 1979 İslam “Devrimi”nden sonra ilk ciddi başkaldırısını yaptı. Gösteriler şiddetli bir biçimde bastırılarak birçok kişi tutuklandı. Günlerce süren gösteriler, İran’ın bir dönüşüm sürecine girdiğini herkese gösterdi. Tam da İran duruldu derken Cumhurbaşkanı Ahmedinejat’ın en önemli muhaliflerinden Büyük Ayetullah Hüseyin Ali Muntazari’nin 21 Haziran 2009’da Kum kentinde yapılan cenaze töreni, muhalefetin geniş kapsamlı bir gövde gösterisine dönüştü. Göstericiler, mollaların baskıcı rejimine karşı özgürlük isteklerini haykırdılar. On binlerce insanın özgürleşme isteği, teokratik yönetimin ilerde zor günler yaşayacağının habercisi gibiydi. 23 Aralık’ta Sircan kentinde iki idam mahkûmunun halk tarafından ipten alınması ise molla hukukuna vurulan önemli bir darbedir. Gerçi mahkûmlardan birisi ölmüştü; ancak önemli olanın, halkın darağaçlarına karşı gösterdiği anlamlı tepkisiydi. Kısacası, halk molla adaletine isyanını gösterdi.

28 Aralık’ta başta Tahran olmak üzere, ülkenin birçok büyük kentinde yönetim aleyhtarı gösteriler başladı. İran polisi, göstericilere ateş açtı ve on beş kişi yaşamını yitirdi. Gösterilerde kadınların çokluğu dikkat çekiciydi. Çünkü şeriata dayalı yönetimin en çok ezdiği ve soyutladığı kadınlardı. Kara çarşaf giymenin dışında hiçbir özgürlüğü olmayan İran kadını, uygar dünyadaki hemcinsleri gibi özgür birey olmak istiyor ve bunun için de sokaklara dökülüyordu. Gösterilerin, özellikle Farsların yoğun olarak yaşadığı kentlerde olması ise ilgi çekicidir. Şah yönetimini yıkan kent varoşları, şimdi de dinci yönetime başkaldırıların adresi oluyor. Otuz yıl önce Şah’ı devirmek için sokaklara dökülenler, bugün getirdikleri mollaları götürmek için ayaklanıyorlar.

Şimdi birçok insan, “İslam Devrimi’ne karşı yeni bir İslami devrim mi geliyor?” diye birbirlerine soruyor. Bizce, hayır. Neden mi? Bunu yanıtlamak için İran’ın kültürel yaşamına kısaca bir göz atalım. UNESCO 2003 verilerine göre devrim öncesi İran kırsalında okuma yazma bilmeyenlerin oranı yüzde otuz beş iken, devrim sonrası yüzde on dörde düşmüş. Türkiye’de 962 bin, İran’da 7 milyon, Fransa’da 16 milyon kişi kütüphanelere üyedir. New York Times’a göre; 2004'te İran'da 35 bin kitap (yüzde 23’ü çeviri) yayımlanırken, Türkiye'de 15 bin kitap (yüzde 17'si çeviri) yayımlanmış. Çeviri kitap oranı bakımından İran, Avrupa düzeyine yakındır. Çeviri oranından da anlaşılacağı üzere İranlılar, Batı bilim ve kültür yaşamını yakından izlemekteler. Ülke dışındaki kültürel ve bilimsel gelişmelere hiç de yabancı değiller. Kütüphane üyeliği ise ülkemizle kıyas bile kabul etmez. İran’da yirmi milyon dolayındaki çanak anten ise halkın dünya ile iletişiminde en önemli bir araç. Muhaliflerin, gösterileri internet üzerinden örgütlemesi, İran’da teknolojik haberleşmenin düzeyi hakkında bize bir fikir verebilir. Hükümet, gösterilerden sonra internete birtakım kısıtlamalar getirdi. Amaç, muhalefetin örgütlenmesini engellemek.

Dünyanın en eski ve köklü uygarlıklarından birinin üzerinde oturan İran’ın, böylesine despotik bir yönetime uzun süre tahammül etmesi olanaksızdır. Ömer Hayyam, İbni Sina, Farabi, Harezmi’nin … yaşadığı topraklarda bilim dışılık uzun süre egemen olabilir mi?

İran muhalefeti giderek laik ve demokratik istekleri daha çok seslendirecek ve çağdaş dünyanın önemli bir parçası olmak için mücadele edecektir. Bir nehri ilelebet barajlarla zapt edip ters akıtmak olanaksızdır. Toplumlar, birtakım zikzaklar yaşasalar da ilerlemek zorundadır. Çünkü doğal döngü ve yaşam dinamikleri bunu zorunlu kılmaktadır. Bu durumu fark eden mollalar yönetiminin tek kurtuluşu, ABD müdahalesidir. Askeri bir çatışma, İran muhalefetinin zararınadır. Amerika’nın İran’a saldırması, Ahmedinejat için can simidi olur.

Amerika;, Ortadoğu’da çağdaş, laik, özgür bireylerden oluşan demokratik yönetimler istemiyor. Ayrıca güçlü ulus devletler de ABD çıkarlarına uygun düşmemektedir. Bunun içindir ki yıllardır çağdışı yönetimleri desteklemiş; demokratik ülkelerde ise askeri darbeleri örgütlemiştir. Çünkü Amerika, çıkarlarını antidemokratik yönetimlerle daha rahat koruyor. Hem ABD’nin hem İsrail’in hem de İran yönetiminin sürekli düşmanlara gereksinimi var. Bu nedenledir ki nükleer gerilimi her geçen gün tırmandırıyorlar. Şunu da söyleyelim ki, hangi nedenle olursa olsun nükleer silah üretmek son derece yanlıştır. Önemli olan halkın refahı ve mutluluğudur.

İnsanlıktan, uygarlıktan yana olan herkes İran muhaliflerini desteklemeli ve bölgemizde yeni bir reform, modernleşme, çağdaşlaşma sürecinin başlamasına önayak olmalıdır. Atatürk’ün Anadolu’dan yükselttiği aydınlanma ışığı, tüm bölge ülkelerine yayılmalı. Türkiye, bu zorlu süreçte ABD’nin değil; İran halkının yanında olmalı. Yüzyıllar önce Doğu’dan Batı’ya kayan dünya güç merkezi, yeniden Doğu’ya kaymaktadır. Enerji kaynaklarına egemen olamayan ABD için çöküş süreci kaçınılmaz olur.

Adil Hacıömeroğlu

30 Aralık 2009

NOt: 4 Ocak 2009 tarihli Ulus Gazetesi'nde yayımlanmıştır.