MÜTAREKE YILLARI

Bu yazımda işgal İstanbul’undan bazı olayları paylaşayım dedim. Belki günümüze ışık tutar diye.

Yunus Nadi’nin Yeni Gün, Celal Nuri İleri’nin İleri, Necmettin Sadak’ın Akşam, Ahmet Emin Yalman’ın Vakit gazeteleri yurdun işgaline karşı çıkıyor, ulusal direnişi destekliyorlardı.

Türkçe İstanbul Gazetesi, Peyam-ı Sabah yazarı Ali Kemal, Alemdar yazarı Refi Cevat Ulunay, Alemdar ve Sabah gazetelerinin yazarı Refik Halit Karay ise işgal güçlerine övgüler düzerken ulusalcılara sövgü yağdırıyorlardı.

İstanbul’da yayımlanan bazı gazeteler ise işgalcilerle ulusalcılar arasında denge kurmayı yeğlemişlerdir.

Minber Gazetesinin kurucuları ise Ali Fethi Okyar, Dr. Rasim Ferit Talay ve Mustafa Kemal’dir. Halkı, işgallere ulusal direnişe hazırlamak için yayımlandı. İlk kez “sansür” sözcüğünün kullanıldığı gazetedir. Aralık 1919’da basılan 11, 13 ve 17. sayıları sansüre uğradığı için genellikle beyaz çıkmıştır. Borç harç çıkarılan Minber; sansür, siyasal baskılar yüzünden dağıtımının aksaması ve ekonomik sıkıntılar yüzünden kapanmıştır. Yayın hayatı bir ay yirmi gündür.

Kasım 1918’de Zübeyde Hanım’ın Makbule Hanım’la kaldığı, Mustafa Kemal’in de kısa bir süre ikamet ettiği ev, İtalyan devriye askerlerince basılır. Amaç Osmanlının yenilmez Paşa’sını yıldırmaktır. Mustafa Kemal bu haksızlığa direnir, tartışır, karşı çıkar. Zübeyde Hanım bayılır. Makbule ne yapacağını bilemez, ağlar. Birkaç gün sonra İngilizler Mustafa Kemal’in olmadığı bir sırada evi basıp her yanını dağıtıp ararlar. Zübeyde Hanım’la Makbule yine perişandır.

Kürt Teali Cemiyeti itilaf devletleriyle işbirliği yaparak Doğu’da özerk bir Kürdistan’ın kurulması için uğraşıyor ve Milli Mücadele’ye karşı. İngilizler, Mondros’tan sonra işgal ettikleri Irak’ın kuzeyinde Şeyh Mahmut’a özerk bir yönetim kurduruyorlar.

İngiliz Muhipler (Dostları) Cemiyeti’nin üyelerinden bazıları: İngiliz rahip Frew, Sultan Vahdettin, Damat Ferit Paşa, Sait Molla, Ali Kemal, filozof şair Rıza Tevfik… Amaçları İngiliz mandasını gerçekleştirmek ve ulusal direnişi engellemekti.

1. dalga tutuklamalar: İngilizlerin Osmanlı hükümetine verdikleri listeden yirmi yedisi, 29-30 Ocak (1919) gecesi tutuklanıyor. Tutuklananlardan bazıları: Ziya Gökalp (düşünür), Dr. Tevfik Rüştü Aras, Hüseyin Cahit Yalçın (gazeteci), İsmail Canbulat (eski içişleri bakanı), Hüseyin Kadri, Kara Kemal, Hamallar Kâhyası Ferit … Tutuklananların ortak özelliği ulusalcılık.

Alemdar Gazetesi’nde Refi Cevat tutuklamaları destekliyor, ama az buluyordu.

Yeni Gün’de Yunus Nadi ise tutuklamaların siyasal olduğunu belirtip hükümetin adaletten ayrılmamasını istiyordu.

2. dalgada ulusalcı gazeteci Süleyman Nazif, işgale karşı yazdığı yazıdan ötürü kurşuna dizilmek üzere tutuklanıyor. Kurşuna dizilmekten kurtuluyor, ancak Bekirağa Zindanlarına atılmaktan kurtulamıyor.

Bu arada Fransız Mareşal D’Esperey: Eski Sadrazam Sait Halim Paşa, eski Maliye Bakanı Cavit Bey, Meclis Başkanı Halil Menteşe, Şeyhülislam Hayri Efendi, gazeteci Yunus Nadi ve daha birçok kişinin tutuklanmasını istiyor.

3. dalgada askerini Irak’tan çekmek istemeyen ve sonrasında görevinden alınan 6. Ordu komutanı Ali İhsan Paşa Haydarpaşa’da trenden iner inmez tutuklanıyor. Suçu: İngiliz isteklerine karşı çıkmak.

Mustafa Kemal’in yaveri ve otomobili alınıp ödeneği kesiliyor. Bu kez İngilizler hükümete bir liste veriyor ve listedekilerin tutuklanmalarını istiyorlar. Kimler var listede? Mustafa Kemal ve yaveri Cevat Abbas, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak, İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Halil Paşa, Albay Ali Çetinkaya.

4. dalgada 9 Mart 1919’da eski Sadrazam Sait Halim Paşa, Meclis Başkanı Halil Menteşe, Ayan Reisi Rıfat Bey, Şeyhülislam Musa Kazım Efendi, eski Maarif Bakanı Şükrü Bey, eski Adalet Bakanı İbrahim Bey, eski Dışişleri Bakanı Ahmet Nesimi Bey ve eski İçişleri Bakanı Fethi Okyar tutuklanıyor.

Yeni Gazete 14 Mart 1919 günü Mustafa Kemal’in tutuklandığını yazıyor. İleri Gazetesi bu haberi bir gün sonra yalanlıyor.

26 Mart 1919’da Yeni Gün Gazetesi 203. sayısını çıkardığı gün kapatılıyor.

“Ben buradayken İzmir’e kimse giremez.” diyen İzmir Vali Vekili ve Kolordu Komutanı Nurettin Paşa görevden alınıp komutanlığa Selanik’i düşmana teslim eden Ali Nadir Paşa atanıyor. Valilik görevine ise İngiliz işbirlikçisi Ahmet İzzet Bey getiriliyor. Tarih: 19 Mart 1919.

Hukuk-i Beşer Gazetesinde Mevlanzade Rıfat, cepheden cepheye koşup kahramanca savaşan Türk subaylarına ağır hakaretlerde bulunuyor. Mustafa Kemal bu duruma sert tepki göstererek bu kişiyi Harbiye Bakanlığına şikâyet ediyor. Bakanlıktan çıt yok. Mustafa Kemal’in bakanlığa yazdığı yazıyı birkaç gazete yayımlıyor. Yayından sonra Mevlanzade, Mustafa Kemal’i kendisine hakaret ettiği için dava ediyor. Dava uzamasa Kemal Paşa da tutuklanacak.

Yukarıda tarihimizden bir kesit sunmaya çalıştım. Bu yazıyı bugüne uyarlamak sizden. Acaba tarih tekerrür mü ediyor?

Adil Hacıömeroğlu

29 Ağustos 2009