KÖY ENSTİTÜLÜ ÖĞRETMENİN İNSANLIK DERSLERİ

Köy enstitülü babam, ilkokulda üç yıl öğretmenim oldu. Birinci, ikinci ve beşinci sınıfta öğretmenimdi. Bizlere okuma yazmayı öğrettiği gibi insanlık eğitimi de verdi. İlkokul arkadaşlarımın çoğuyla görüşmekteyim sık olmasa da. Yüz yüze ya da telefonda konuştuğumuzda en çok dile getirdikleri, babamın verdiği insanlık dersleri.

Enstitülü öğretmenimiz, yalan ve iftiraya çok kızardı. Bu nedenle her fırsatta yalanın, iftiranın kişi ve toplumlara ne denli zarar verdiğini anlatırdı. “Yalan söyleyen, iftira atan kişi, kendini alçaltır.” derdi. Hangi nedenle olursa olsun kişi, yalan konuşmamalıydı. Yalan konuşana çok kızardı. Yalanın çocukluk döneminde öğrenildiği kanısındaydı. Bunu da yetişkinlerin tavırlarına bağlardı.

Enstitülü öğretmenimizin en çok kızdıkları arasında, insanlara ad ya da türlü sıfatlar (lakap) takılmasıydı. Onun için en önemli ve güzel olan kişinin kendi adıydı. Ad takmanın olmaması için zaman zaman bize örneklerle anlatımda bulunurdu. Bu eğitimin asıl noktası, kendimizi karşımızdakinin yerine koymaktı. Bize lakap takıldığında nasıl kızıyor, bozuluyorsak karşımızdaki kişi de en az bizim kadar bundan mutsuz olur. Bu nedenle aynı şeyin bize yapılamaması için biz de yapmayacağız öyleyse.

Beşinci sınıftaydık. Bir doğa gezisine çıkmıştık sınıfça yürüyerek. Ben, şeytana uyup bir kız arkadaşımıza takılan adıyla seslendim. Oysa bütün sınıf bu adı, ders aralarındaki dinlencelerde söylüyordu arkadaşımıza. Takılan ad “derviş”ti. Ben, söyleyince arkadaşım yakınmadı. Yalnızca gülmüştü bana.  Öğretmenimiz bunu işitti ve bana çok kızdı, cezalandırdı beni. Hem de oğlu olduğum halde.  

Eve gelince anneme yakındım, gezide babamın bana kızması konusunda. Öğretmenim, eve gelince annem, ona kızarak gezide beni neden cezalandırdığını sordu. O: “Kendi çocuğum, benim sözümü, uyarılarımı dinlemezse başkalarının çocukları beni niye dinlesin.” dedi annem sustu. Bu arada babama, okulda “öğretmenim” derdim. Öğretmen odasına girmezdim. Okulda, baba-oğul yakınlığı değil, öğretmen-öğrenci ilişkisi söz konusuydu. O zamanın öğretmenleri böyleydi. Her öğrenciye (evladı olsa bile), adaletli ve yansız davranmak temel ilkeydi onlar için.

İnsanlık dersinin en önemlisi şu idi. “Hiç kimsenin dili, inancı, bedensel kusurları, davranışları, ten rengi, giyimi, anne ve babasının yaptığım iş, oturdukları ev, aile yapısı, geçim durumu, hastalığı, aile üyeleri, akrabaları, soyu sopu, alışkanlıklarıyla dalga geçip alay edemezsiniz.” derdi sık sık. Bu kurallara uymayanlara çok kızardı.

Arkadaşlar arasında söylenen “Kel, kör, topal, çolak, kara, şişko, sıska, pepe, eğri bacak, kırmızı burun, büyük ağız, çürük diş, yamalı, asabi, deli, deve, uykulu, pörtlek göz, kambur… gibi” lakaplara çok kızardı. Burada yazamayacağım kötü yakıştırmalar da vardı. İçeriği ne olursa olsun onun için lakaplar kötüydü. İkide bir bunun yasalarımızla yasaklandığını ve böyle bir davranışın suç olduğunu söylerdi. Atatürk’ü savunmak demek, onun devrimlerini yaşam içinde uygulamak ve Ulu Önder’in devrim yasalarına uymak gerektiğini vurgulardı sık sık.

Öğretmenimizin en çok vurguladığı şeylerden biri de insanların dirisine de ölüsüne de saygı göstermek gerektiğiydi. İnsan, ne durumda olursa olsun saygıyı hak ediyordu ona göre. Hayrat’ta ilk kez okulumuzun önünden eller üzerinde taşınan bir tabutun karşısında sınıfça saygı duruşunda bulunmuştuk. Üstelik ölen kişinin kim olduğunu da bilmiyorduk. Bundan sonra arkadaşlarımızın çoğu, gördükleri tabutların karşısında saygı duruşunda bulunmaya başladılar.

İnsanları sevmek gerekliydi. Ancak öncelikle küçük olsun büyük olsun saygı göstermeliydik herkese. Saygısız kişiye çok kızardı öğretmenimiz. Saygının, sevgiyi büyüteceği kanısındaydı. Bu nedenle insan ilişkilerinin temelini saygı oluşturmaktaydı ona göre.

Öğretmenimiz doğa aşığıydı, diğer köy enstitülüler gibi. Doğaya değer verip saygı göstermek, insan olmanın gereğiydi. Hayvanları, bitkileri korumak da insanlık göreviydi. Doğa bir bütündü onun için.

İnsana, insan olduğu için verilmeliydi. Doğada yaşayan her canlı saygıya değerdi. Canlılardan birini diğerine üstün tutmak olmazdı. Her canlının dünyaya gelmesinde bir amaç ve görev söz konusuydu.

Babam, öğretmenim, arkadaşım, dostum, yoldaşım aramızdan ayrılalı yıllar oldu. Ancak verdiği insanlık dersleri, belleğimde ilk günkü gibi capcanlı. Demek ki ölümsüz olmak böyle bir şey. Düşüncenle, yapıtınla yaşayabiliyorsan belleklerde ölümsüzleşiyorsun. İşte enstitülü öğretmenimin yaptığı da buydu.

                                                       Adil Hacıömeroğlu

                                                       20 Aralık 2021