BABAM, BİR CUMHURİYET ÇOCUĞU

        1928 doğumlu (Nüfus kütüğünde 1932) olan babam, altı çocuklu bir ailenin üçüncü çocuğu olarak dünyaya geldi. İnşaat ustalığı ve hızarcılıkla ailenin geçimini sağlayan dedem, 1937’de öldü. Babaannem, altı yetimle kaldı yaşamın çetin savaşımının içinde. Ailenin geçimini sağlayan dedem ölünce büyük bir yoksulluğun içine düştü aile. Zor yıllardı. İkinci Dünya Savaşı’nın ayak seslerini işitilmekteydi. On yıllık bir savaştan çıkan ülkemiz, yoksulluk ve bilgisizlikle büyük bir savaş içindeydi.

        Evin geçimini sağlamak çok zordu. Bu nedenle her çocuğun yaşına bakılmaksızın emeğine gereksinim vardı. Babam, on yaşındayken kendisinden iki yaş büyük ağabeyiyle Trabzon limanından geminin ambarına binerek İstanbul’a gider çalışmak için. İlk gurbet deneyimidir onun. Çalışır çabalar, yemez içmez, biriktirdiği parayı sılaya götürür. Ev için bir soluktur İstanbul'dan gelen üç beş kuruş. Gurbet yılları, her yıl sürüp gider. Bafra ve Samsun’a baharda gidip güzde dönerdi. Önceleri tütün kırıp dizme işi yaparlar ağabeyiyle. Ergenlik döneminden sonra baba mesleği hızarcılıktır işleri.  Gurbet, öğretmen oluncaya dek sürüp gider. Kışın okulda öğrencilik, yazın gurbette çalışma.

       Kardeşlerinden en küçüğü olan Hasan amcam, üç yaşındayken yaşamını yitirdi. Hafız olan kardeşi İlyas amcam ise bir akrabamıza kışlık odun yapmak için yardıma gitti. Kütüğü taşımak için omuzuna destek olarak koyduğu balta, düştü ve topuğu kesildi. Kocakarı ilaçları yapıldı. Derin hocalara okutuldu. Tetanos gittikçe ilerledi. Babam o sırada Savaştepe’de öğrenciydi. İletişim, ancak mektupla kurulabiliyordu. Tüm ısrarlarına karşın gecikerek sağaltımcıya gidildi. İş, işten geçmişti. Ne yazık ki on sekiz yaşında gencecik bir adam, tüm umutlarıyla toprağa verildi.

        Dedem ölmeden önce babamın zekâsı herkesin ilgisini çeker. Bu nedenle onu, imam olsun diye köy camisine gönderirler. Ağabeyini de köyümüzün bağlı olduğu bucak merkezindeki ilkokula. Babam Kuran’ı ezberler. Camide kendi akranlarına, kendisinden küçüklere, hatta kendisinden üç beş yaş büyüklere Kuran dersi verir. Birçok kişiye Kuran okumayı öğretir. Aslında ilk öğretmenliğini camide yapar. Bu arada kimseden yardım almadan yeni harflerle okuma yazma öğrenir. Matematiği kavrar. İlkokula giden akraba ve komşu çocuklarının günlük ödevlerini yapar. Böylece okulda her gün işlenen konuları izlemiş olur zamanında.

        Bir gün mısır öğütmek için komşu köyün değirmenine gider. Her zamanki gibi Kuran’ı da yanındadır. O sırada değirmene Hayrat Merkez İlkokulu öğrencileri, öğretmenleriyle geziye gelirler. Babamın durumu, öğretmen Artvin-Hopalı Kadir Alkumru Bey’in ilgisini çeker. Önce Kuran üzerine söyleşirler. Babama Kuran okutur. Okuduklarını açıklatır. İlgisi daha da artar öğretmenin. Okuma yazma bilip bilmediğin sorar. Babam, bildiğini söyler. Öğrencilerin kitapları getirilir. Babam, okur. Okumasını çok beğenir Kadir Bey. Bunun üzerine yazı yazdırır. “Hesap bilir misin?” diye sorar öğretmen. O da bildiğini söyler. Öğretmen sorar, babam yanıtlar. Matematikteki pratik çözümleri, öğretmenin ilgisini çeker.

        Kadir Bey, babamı okula yazılması için ikna etmek için dil döker. Babam: “Gavur mektebine gitmem, günah olur.” deyip kestirip atmak ister. Cumhuriyet’in ülkücü öğretmeni geri adım atmaz. En sonunda babamı ikna eder.

        Babam un çuvalını yüklenip köyün yolunu tutar. Kırk dakikalık yolda kendisiyle hesaplaşır. Aslında yüreğinde büyük bir okuma isteği vardır, ancak ne yazık ki toplumsal ve ailesel nedenlerle bastırılmış bu istek. İşte, Kadir Bey o küllenmiş olan isteğin üzerindeki külleri yok etti. Eve geldiğinde düşünceleri değişmiştir. Annesine, okuyacağını söyleyince ninem, önce şaka yaptığını düşünür. Babam yineleyince isteğini, ninem küplere biner. Rıza göstermedi bu işe. Bu arada ninemin molla kızı ve hafız olduğunu da söyleyeyim.

        Ninemin iki çekincesi vardır. Birincisi, oğlunu okula gönderirse günaha gireceğini düşünmekte. Üstüne üstlük bir de imamlık yolunda hızla ilerleyen oğlunun dinsel eğitiminin yarım kalacağı korkusu.

        İkincisi ise evin geçimini sağlayan oğlunun okula gitmesiyle oluşacak sıkıntılara göğüs germe kaygısı.

        Ertesi gün babam, gün ışımadan uyanıp kalkar yatağından. Heyecanlıdır. Nüfus kağıdını, gece kavga dövüş yengemin sandığından alıp cebine koymuştur. Önce abdest alır duayla. Arkasından namazını kılıp yola koyulur. Mendilinin içinde mısır ekmeğiyle biraz da peyniri vardır. Yolu neredeyse koşar adım gider. Erken gitmesinin nedeni, köyün çocuklarıyla karılaşmamak istememesindendir. Çünkü okul yaşını çoktan geçirmiştir. Ayrıca başöğretmen ya kabul etmezse onu okula. Bu durumu da kimseye açıklayamayacak. Bundan biraz da utanacak.

        Okula varır varmaz beklemeye başlar. Çünkü henüz çok erkendir. Ortalıkta kimsecikler yoktur. Zaman geçmek bilmez onun için. Derken Kadir Bey görünür. Babamı görünce gözleri ışır. Mutluluğu çok bellidir. Babam nüfus cüzdanını ona uzatır. Öğretmen alır cüzdanı. Ayaküstü bir şeyler konuşurlar. Öğretmen, zamanın geçkin, olası öğrencisinin heyecanını fark eder.

        Yavaş yavaş uzak yakın köylerden gelen çocuklar, okul bahçesini doldurur. Başöğretmen de gelmiştir. Kadir Bey, babamla başöğretmenin yanına giderler. Başöğretmen, komşu köyümüzden Ahmet Hamdi Özcan’dı. Babamın hangi köyden, kim olduğunu sorar. Babam, yanıtlar. Başöğretmen, Kadir Bey’e dönerek “Ben, bu çocuğu okula almam. Ağabeyi okulumuzdaydı. Çok yaramaz ve kavgacıydı. Bu da ağabeyine benziyorsa yandık. Zaten okul için yaşı da geçmiş.” der. Babam, yerin dibine girecek neredeyse. Kadir Bey zordadır. Babam: “Köyde herkese sorabilirsiniz, ben kimseyle kavga etmem. Camiye gider gelir, okurum. Benim kavgacı olduğumu kimseden işitemezsiniz.” diyerek kendini savunur, ama boşuna. Başöğretmen ayak diretir.

        Artık bu yola baş koymuştur Cumhuriyet öğretmeni. Yoksul ve yetim bu çocuğun okumasını sağlamak için direnmek niyetindedir. Babamın dışarda beklemesini söyler.

        İki öğretmen, bir süre konuyu görüşüp tartışırlar. Hacıömeroğlu Ali için zaman geçmek bilmez. Sonunda kapı açılır, babam çağrılır. Ahmet Bey, babama sertçe döner: “Bak, birisiyle kavga edersen ve kötü bir davranışını görürsem kulağından tutup dışarı atarım seni. Ayağını denk al!” diyerek uyarır. Babam, sevinçlidir. O anda okuma isteği daha da çoğalır.

        On beş yaşındadır. Ancak nüfusa dört yaş küçük yazılmıştır. Bu nedenle yaşıyla ilgili yasal sorun çıkmaz. Hemen bir kurul oluşturulur. Yazılı ve sözlü sınav yaparlar onu. Sınavda, okur yazarlığı belirlenince ikinci sınıfa kaydı yapılır. Okul çoktan başlamıştır.

        Her gün sabah namazından sonra yola koyulur. Okula ilk giden öğrenci olur yıllarca. Kimi zaman namazını karlar üzerinde yolda kılar. Bu arada fırsat buldukça camiye gidip Kuran dersi verir, dinsel bilgilerini pekiştirir. Yaz dinlencelerinde gurbete gidip para kazanır. Yıllar su gibi akar. Beşinci sınıftadır artık. Köyler arası kavga çıkar öğrenciler arasında. Babam önce ayırır. Önlemeye çalışır kavgayı. Olmaz. Karşı köyden yaramaz bir çocuk vardır. Kavgayı sürekli kışkırtır. Ayırırken bir tokat atar ona. Çocuğun ağzı burnu kanar. Ertesi gün olay, başöğretmene bildirilir. Babam korku içindedir. Okuldan atılacağını düşünür. Kavgaya karışan köyümüzün çocukları ve kavgaya tanıklık eden komşu köy çocukları; babamın kavgaya karışmadığı, kavga edenleri ayırmak için çaba gösterdiğini söylerler başöğretmene. Bu anlatımlar, babamı kurtarır.

        Bir gün babamın okul arkadaşlarından birine: “Niye korudunuz babamı?” diye sordum. “Oğlum, baban çok çalışkandı. Okumayı, okulu, öğrenmeyi, öğretmeyi çok seviyordu. Okuldan atılsaydı çok yazık olurdu ona hem de memleketimize.” diyerek yanıtladı beni.

        Beşinci sınıfta köy enstitüsü sınavlarına girdi. O yıl bucak merkezimizdeki ilkokuldan bir tek o kazandı sınavı. Kazandı kazanmasına, ama büyük sorun şimdi başlıyordu onun için. Ninem, enstitüye gitmesine karşı çıktı. “Böyle büyük bir günahın altına giremem.” diyerek karşı çıktı onun okuma isteğine. Karanlık bir duvar gibi durdu okuma isteğinin karşısına. Nuh diyor, peygamber demiyordu. Yapılacak işlemler var, yetişmesi gerek. O akşam büyük bir fırtına kopuyor. Şiddetli rüzgârla sağanak yağmur başlıyor. Gök gürültüleriyle şimşekler birbirine karışıyor. Babam, bahçedeki dut ağacının altına oturuyor. “Ya okula giderim ya da bu gece burada ölürüm.” diyor. Ev halkı yalvar yakar. Babam da ninem de geri adım atmıyor. Babamın bir küçüğü olan Fatma halam, dayanamayıp ağabeyinin yanına gidiyor. İki gözü iki çeşme… “Yapma ağabey, hasta olacaksın burada. Gel içeriye, bir çaresini buluruz bu işin.” diye yalvarıyor. O da orada fırtınanın ortasında. Direniş büyüyor. Ana yüreği dayanamıyor. Ninem çıkıyor dışarı. “Oğlum, gir içeri artık. Sabah ola hayrola!” Gecenin bir yarısı babam eve giriyor. Üstünü başını değiştiriyor. Ocaktaki ateş canlandırılıyor. Ateşin başında uyuyakalıyor postun üstünde birkaç saat.  

        Sabahleyin erkenden kalkıyor ninem. Sabah namazından sonra camiye gidiyor. Akrabası olan cami hocasına danışmaktır amacı. Halim Efendi, babamın hocasıdır aynı zamanda. Ninem: “Ali’m çok istiyor okula gitmeyi. Günaha girerim diye karşı çıkıyorum ona. Ne yapacağım? Bana bir akıl ver!”

        Halim Efendi: “Bak amca kızım, çocuk çok istiyorsa göndereceksin onu okula. Günahı da benim olsun! Sen, rahat ol!” diyerek ninemi rahatlatır. Arık okumanın önündeki karanlık duvar yıkılmıştır.

        Babamla halam çoktan uyanıp yol hazırlıklarına başlamışlardır. Halam, kilerden bir kot (10 litrelik bir hacim ölçüsü) barbunya fasulyesi doldurur küçük bir torbaya. Bu, babamın yol harçlığı olacaktır. Ninem, şaşkın bir biçimde gelip okula gidebileceğini söyleyince dünyalar babamın olur. Fasulye torbasıyla tahta yükçeye koyduğu birkaç parça eşyayı sırtlar. Yaya olarak yola koyulur yolu yol olmayan köyden. On iki kilometrelik yolu kuş gibi uçarak gider. Denize kavuşur. Buradan, Rize’den gelen bir arabaya binip ilçeye varır. İlçenin pazarı vardır. Torbasındaki fasulyeyi satıp harçlığını cebine koyar.

        Gerekli işlemleri yapmaya girişir. İki kefil gerekir okul için. Kefilin biri küçük dayısı olur. İkinci kefili bulmakta zorlanır. Yetim çocuğun sorunluluğunu kimse üslenmez. Ya okumasa… Ya okuldan atılırsa herhangi bir nedenle…

        Babamın üzüntüsünü ve çaresizliğini gören bitişik köyümüzden ilçede dava arzuhalcilik yapan Hacaploğlu Ali, babama derdinin ne olduğunu sorar. Babam anlatır. “Bir komşu çocuğumuz yatılı okul kazanmış, ona kefil olmamak yakışmaz bize. Alırlarsa alsınlar malımı mülkümü. Kefilin benim, düş önüme!” der. İşlemler tamamlanır. Alelacele bir kayığa binip Trabzon’a gider. Orada zaman geçirmeden ver elini Beşikdüzü. Artık köy enstitülü bir öğrencidir. Kışın okulda, yazın gurbette geçer okul yılları.

        Bir yaz günü Bafra’ya gider tütün dizmeye ağabeyi ve köyümüzden bazı kişilerle. Çalıştıkları evin hanımı uzaktan akrabamızdı. Tütünde çalışan işçiler, saman yığılan damda yatarlardı. Dursun hala, babamı evde ağırlardı. Nedenini soran amcama ve arkadaşlarına şöyle açıklamış bu durumu. “Ali hem eski yazı hem de yeni yazıyı öğrenmiş. O, büyük adam. Çok bilgili. Böyle bir adam tarlamızda çalışsa bile onu, bir konuk olarak ağılamak, onun ilmine saygı göstermek görevimiz. Efendi adamı damda yatırmak olmaz.”  Bu olayı, bana anlatan babamın gurbet arkadaşı komşumuz Mustafa Öztürk’tü.

        Beşikdüzü Köy Enstitüsü, kız öğretmen okul olunca öğrenciler ülkemizdeki diğer enstitülere dağıtılır. Artık okulların adı değişir, öğretmen okulu olurlar. Ali Korkmaz (Hacıömeroğlu), Balıkesir-Savaştepe’ye gönderilir ve eğitimini burada tamamlar.

        Okulu bitirince ilk görev yeri, Denizli ilinin Çal ilçesinin İsabey kasabası. Orada annemle evlenir. Görevi sırasında kalıcı izler bırakır orada. Bu izlerin hala capcanlı durması, gururlandırır beni. Yıllar sonra ilkokulu okuduğu Hayrat’a atanır. Ben de aynı okulda okudum. Baş öğretmenimiz Ahmet Hamdı Özcan’dı, yani babamın öğretmeni. Babamla hep gurur duydu. Önce kızı Gülsen’i sonra de ikizleri Ahmet ve Hamdi’yi babamın okutmasını sağladı. Saygı ve sevgi içinde çalıştılar yıllarca.

        Ben de baba mesleğini seçtim. Türkçe Öğretmeni olarak Çarşamba-Çınarlık Ortaokulu’na atandım. Orada babamın sınıf arkadaşı Salih Uzun’la tanıştım. Beni tanıyınca şaşırdı. Babamı unutup unutmadığını sordum. “Ali unutulur mu hiç? Enstitüye geldiğinde yanında namazlığı vardı. Onu ranzaya asardı. Beş vakit namazını kaçırmazdı. Ramazanda teravih namazlarını bize o kıldırırdı. İmamımız olurdu. Kimi zaman da cumalarda önümüze geçerdi. Son sınıfa geldiğimizde biz imamlık yapmaz oldu. Biz de namaz kılmayı bıraktık.” dedi. Babamdaki değişimi anlayamadığını de ekledi sözlerine.

        Enstitüye girdiğinde kitap okumaya başlamışlar. Önce dünya klasikleriyle tanışmışlar. Giderek felsefe öğrenme merakı başlamış babamda. Namazlık olarak kullandığı koyun postu elinden düşmezmiş. Okulun her yeri onun ibadetgâhı olmuş. Bir gün Savaştepe’deki okul müdürü çağırmış onu. “Namazını kılmasına kıl da bir yerin olsun senin. Seni kitaplığın sorumlusu yaptım. Al şu anahtarı, namazlığını oraya koy ve orada kıl namazını.” Bu, onun için bulunmaz bir fırsat olmuş. Namaz kılamaya her girdiğinde saatlerce çıkmazmış oradan, dalarmış kitaplara. Kitap aşkı gittikçe derinleşmiş. Bu aşk, son soluğunu verene dek sürmüş. İki eli kanda olsa her gün bir gazeteyi kesinlikle alır okurdu. Aylık düşünce ve edebiyat dergilerine abone olurdu. Mesleğiyle ilgili yayınları izlerdi. Kitaplar, onun vazgeçilmez arkadaşı oldu hep.

        Köy enstitüleri amacına ulaşmıştı bir Cumhuriyet projesi olarak. Babam da enstitülü olmaktan hep onur duyardı. Devletin ekmeğini yemişti yatılı okullarda. Bu nedenle devletine bağlılığı üst düzeydeydi. Kendisine, okuma olanağı veren Atatürk’e ve onun kurduğu Cumhuriyet’e yürekten bağlıydı. Yaşamı boyunca iyilik gördüğü herkese saygı ve sevgide kusur etmedi. Her zaman bu iyilikleri bize anlattı. Bu, bize vefalı olma eğitimiydi.

        Son ders zili çaldığında işi bitmezdi. Derslerden sonra özellikle yoksul öğrencilere kurs verirdi gönüllü olarak. Bu yolla birçok öğrencisinin yatılı okul kazanmasında önayak oldu. Kimi zaman bu kursları, yaz dinlencesinde de sürerdi.

       29 Mayıs 1995 Pazartesi günü sonsuzluğa göçtü babam. Cenaze namazını köylümüz, yakınımız Delimahmutoğlu Ali Efendi kıldırdı. Duasını o okudu. Talkınını da Ali amca verdi. O. Babamın akranıydı. Cenaze namazından önce yaptığı konuşmada: “Ey cemaat, burada yatan mevtayı siz yalnızca okullarda yaptığı öğretmenlikle tanırsınız. O önceden camide Kuran öğretmeniydi. Bana Kuran’ı öğreten oydu. Benim gibi birçok kişiye de Kuran öğretti. Allah ondan razı olsun. İnşallah hakkını helal etmiştir bizlere.” dediğinde herkes şaşkınlıkla baktı. Çünkü babamın bu yönünü çoğu kişi bilmezdi. Zaten babam da bunu pek anlatmazdı. Yaptığı işlerle övünmeyi sevmezdi.

        İşte, o gün kendimi yetim olarak duyumsadım yaşıma başıma bakmadan. Yüreğimin bir bölümü kopup gitti. Şimdi onun bıraktığı izlere bakarak avunurum. Onun yaşama bakışını, insan ilişkilerini örnek alarak yürümeye çalışırım yolumda.  

                                                       Adil Hacıömeroğlu

                                                       12 Eylül 2022