KİLİTLENMEYEN DÜKKÂNLAR

2008’in Ağustos’uydu. Bolu’nun Göynük İlçesine bir yakınımı ziyarete gitmiştik. Göynük, küçük bir ilçe. Tarihsel ve doğal varsıllığı önemli. Yemekleri lezzetli… İnsanları sıcak ve yardımsever… Dağların arasında, doğa ananın kucağına uzanmış mavi göğe yoldaşlık eden bir yer.

Göynük’te en ilginç bulduğum şey, bazı dükkânların gece bile kapanmaması. Kapı açık, mallar ortada. Çok ivedi gereksinimi olan olursa istediğini alır, ertesi gün ödemeyi yapar dükkân sahibine. Bunu görünce yıllar öncesine gittim. Çocukluğumun ve gençliğimin geçtiği Of’a…

Of, büyüklüğüne göre ticari hacmi yüksek bir yerdi o zamanlar. Sıra sıra dükkânlardan her gereksinim sağlanırdı. Dükkân sahibi yemeğe, namaza, tuvalete gittiğinde kapıları kilitlemezdi. Kapı önüne konan bir sandalye işyerinin sahibinin olmadığı anlamına gelirdi. Manifatura ve tuhafiye mağazalarının kapısına bel yüksekliğinde yatay olarak metre konurdu. Bu durumu görenler, işlerini görmek için kapının önünde işyeri sahibinin gelmesini beklerlerdi.

Kapatılmayan dükkânlarda, bir hırsızlık olayının olduğunu hiç duymadım. Dükkân ve içindekiler, toplumun vicdanına emanetti. Toplumun vicdanı, hırsızlığa karşı en büyük engeldi. Çünkü o zamanlarda hırsızlık yapan kişiye insan değeri verilmezdi. Hırsızlar, dışlanırlardı toplumdan. Bu da bir kişinin karşılaşabileceği en büyük ceza idi.

Toplumun sanki gizli bir yasası vardı. Herkes bu yasaya uymaktaydı. Kapıları kilitlenmeyen dükkânları koruyan toplumsal aktöreydi.

Yıllar sonra İstanbul’da semt değiştirdim. Anadolu yakasına yerleştim. Bostancı, Suadiye ve Erenköy’deki sokak çiçekçilerinin geceleyin tezgâhlarını toplamadıklarını görmekteyim. Hiçbir tezgâha el bile sürülmemekte her gece. Toplum vicdanına emanet çiçekler, her sabah daha güzel görünmekte gözüme.

Yaşamımın iki farklı döneminde üç ayrı yerde var olan bir toplumsal aktöre düzeninden söz ettim. Bu güzel geleneklerimize ne oldu acaba? Tıka basa malla dolu dükkânlara yan gözle bakmayan insanlar nereye gitti? Ya toplumun vicdanına mağazasını emanet eden esnaf nerede?

“Aktöre” diye diye aktöre mahvoldu. “Gelenek” diyerek insan haklarına aykırı feodal anlayışlar baş tacı edildi. Toplumun yüreğinde, vicdanında olması gereken duygular, inançlar kişilerin çıkarları için dillerde pelesenk oldu. Paraya tapınma, kişisel amaç edinildi. Özellikle 12 Eylülcüler ve ardılları, topluma “Ne yaparsan yap, parayı cebine indir!” anlayışını kabul ettirmek için özel çaba harcadılar. Bir ayağı ABD’de, diğer ayağı Ortaçağ’da olan siyasal iktidarlar, toplumsal güzellikleri hoyratça yok ettiler.

Değerleri ve güzellikleri yok edilen toplumlar öksüz kalır. Biz de öyle olduk. Kocaman kentlerde birbirimize yabancı olarak bir yaşamın cenderesinde çırpınmaktayız.

16 Ocak 2014