GÖZ HAKKI

Eskiden bahçedeki meyve ve sebzeler olgunlaştıklarında komşuların hakkı ayrılırdı. Komşunun “Göz hakkıdır.” denirdi. Göz hakkını vermemek büyük bir günah işlemek olarak kabul edilirdi.

Bahçenin gelecek yıllarda daha çok ürün vermesi için göz hakkı verilmeliydi. Yoksa ağaç küser, toprak susardı.

Yemek yerken bir komşu, yabancı ya da köyden rızık toplayan isteyici geldiyse ve sofrayı gördüyse sofrada kaşığı hazırdır. Tanrı misafiri, sofraya oturmadan huzur yoktu ev sahiplerine. Çünkü göz hakkı söz konusuydu. 

Her hangi bir şeyi komşuyla ya da yabancı ile paylaşmak bereketi artırırdı. Bu nedenledir ki yoksul evlerin sofraları büyük bir varsıllığa sahipti.

“Göz hakkı” Tanrısal bir buyruktu sanki. Bu buyruğa uymamak, iç huzuru bozar, sofradaki bereketi yok ederdi.

Eve yiyecek, içecek alındığında açıkta götürülmezdi. Biri görür de canı çeker, diye. Adam yoksulsa alamaz, bu nedenle de günaha gireriz, diyedir bu önlem.

Şimdilerde öyle mi? İnsanlar ortalık yerlerde yiyorlar yemeklerini. Hatta sosyal medyadan fotoğraflarını çekip paylaşıyorlar herkes görsün diye ne yiyip, içtiklerini. Görenlerin göz hakkı vardır, canı çeker diye düşünülmemekte.

Dinlenceden dönenlerin çoğu ne yiyip içtiklerini ballandırarak anlatmaktalar ortalık yerde. Yeme, içmenin dışında başka şeylerden söz eden yok, neredeyse…

Atalarımız: “ Yediğin, içtiğin senin olsun; gezip gördüklerini anlat!” sözünü boşuna dememişler. Bir görgü kuralının özetidir bu söz. İnsanları mideleriyle değil, kafalarıyla davranmaya yöneltmek isteyen güzel bir öğüt.

Tüketici toplum olmanın bir özelliği de görgü kurallarını hiçe saymak olsa gerek. “Karşımdakinin göz hakkı var.” demeden, “Onun da canı çeker.” diye düşünmeden bir tüketim döngüsünün içine çekmek toplumu.  Onun da canı çeksin ki, borç harç tüketsin istenmekte.

Göz hakkı, toplumsal paylaşmanın temeli. Bir lokmayı paylaşmanın verdiği ruhsal mutluluğun dayanışmasıdır göz hakkı. Toplumu hesaplı tüketime yöneltmenin güzel bir adımı. Doğanın sunduğu nimetlerin ortaklaşa tüketilmesi gerektiğini anlatan güzel bir gelenek. İnsana, insanlık katan bir toplumsal kural göz hakkı.

Vahşi kapitalizm, insanlık değerlerimizi dört bir koldan yok etmeye soyunmuş. Bizi biz yapan neyimiz varsa alıp götürmekte. Bizi bereketsiz, kahkahasız, dostsuz, arkadaşsız, insansız sofralara mahkûm etmekte. İnsanlık değerlerimizi yitirdiğimizde, bizden geriye ne kalır?

                                                                       Adil Hacıömeroğlu

                                                                       12 Ocak 2014