ATATÜRK VE GEOMETRİ

                             

        “Zaviye, hattı munassıf, mesahai sathiyye, müseddes, muhammes, buud, müsellesi muhtelifül adla’, zaviyei hadde, haricen mütebadil, amudi, hattı müstakim, münharif, sathı müstevi, hattı münhani, main, müsellesi mütesaviyüladla, müsellesi mütesaviyüssakeyn, murabba, hattı münkesir, kutri zu kesiriladla’, tenasüp, müsemmen, ıstılah, re’sen mukabil zaviye, müselles, şibhi münharif… (Atatürk’ün Kaleminden Geometri, Kaynak Yayınları, 6. Basım, Kasım 2017)” Burada birtakım geometri terimlerini sıraladım. Okuyucuların kaçının anlamını bildiklerini merak etmekteyim. Ayrıca bu sözcüklerin anlamlarını aile üyelerimize, her derecede öğrencilere, arkadaşlarımıza, hatta öğretmenlere, özellikle de matematik öğretmenlerine sorunuz. Bakalım kaçının anlamını bilirler?

        Yukarıdaki sözcüklerin anlamlarına bakarak kişi, bu terimlerin köklerinden yola çıkarak başka terimlerin anlamlarını çağrışım yoluyla anlayabilir mi Türkçe konuşan biri?

        Cumhuriyet’ten önce öğrenciler, öğretmenler, çalışanlar, sokaktaki insanlar bu sözcüklerin anlamalarını bilirler miydi acaba?

        Atatürk, yazdığı geometri kitabında yabancı kökenli geometri terimlerinin karşılığı olacak Türkçe sözcükler buldu. Bu sözcükler, matematiğin kavranmasının önünü açtı.

        İşte, yukarıdaki geometri terimlerinin sırasıyla karşılıkları : “Açı, açıortay, alan, altıgen, beşgen, boyut, çeşitkenar üçgen, dar açı, dış tersaçı, dikey, doğru çizgi, dörtgen, düzey, eğri çizgi, eşkenar dörtgen, eşkenar üçgen, ikizkenar üçgen, kare, kırık çizgi, köşegen, orantı, sekizgen, terim, tersaçı, üçgen, yamuk… (Atatürk’ün Kaleminden Geometri)” Bu sözcükler, Atatürk’ün geometriye kazandırdığı Türkçe terimlerden birkaçı. Bunların anlamlarını bilmeyenler neredeyse yok! Tam tamına 152 sözcük türetmiş ya da halk arasında kullanılanlardan önermiş yabancı sözcüklere karşılık olarak. Bu terimlerin büyük bir çoğunluğu, günümüzde de kullanılmakta.

        “Aç-” eyleminden “açı”yı, “al-” dan “alan”ı, “dik-” ten “dikey’i türetmiş. Köklerle türetilen sözcüğün anlam ilişkisi büyük kolaylık anlamada.

        “Üç+gen=üçgen, dört+gen=dörtgen, köşe+gen=köşegen…” Bileşme yoluyla oluşturulmuş bu sözcükler. “Gen: kenarlı” demek… “Açı+ortay=açıortay, eş+kenar=eşkenar, ters+açı=tersaçı…”

        Atatürk’ün geometriye kazandırdığı Türkçe terimler sayesinde öğretmenlerimiz matematik dersini daha kolay anlatmaktalar. Öğrenciler de bu nedenle anlatılanları kolayca anlamaktalar. Eğer bugün dünya çapında mühendisler yetiştiriyorsak Atatürk’ün tüm bilim alanlarında, özellikle de matematikte öncülük ettiği Türkçeleşme nedeniyledir. İnsan anadilinde eğitim yaptığında daha iyi öğrenir. Bilgi, o zaman su gibi akar belleklere.

        Bugün 10 Kasım… Atatürk’ün aramızdan ayrılışının 84. yılı… Bugün, herkes kendince bir Atatürk anlatacak. Bizce Atatürk’ü en iyi anlamanın yolu, onun devrimlerini içselleştirip uygulamak. Her alanda bağımsızlığı savunmaktan geçer Atatürk’ü anlamak. Öncelikle emperyalistlerin kültürel boyunduruğundan kurtulmaktır asıl amaç.

        Türkçeyi savunalım ki ulusumuz sonsuza dek var olsun. Türkçe giderse Türk de Türkiye de gider. Bu nedenle Türkçemizi, Atatürk’ün gösterdiği yolda yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarmak için çalışmalı.

                                                                       Adil Hacıömeroğlu

                                                                       10 Kasım 2022