TRABZON’A KİMLER, NEDEN DÜŞMAN?

Trabzon ülkemizin en eski kentlerinden biri. Türlü uygarlıkların filizlenip boy attığı bir yer. Taşlara, kayalara, bir avuç toprağa yaşam veren arı gibi insanların yaşadığı bir kıyı kenti. Denizi yurt bilen insanların dünyanın dört bir yanına dağıldığı bir yerleşim yerinin adıdır Trabzon.

1916 Yılının ilkbaharında Rus işgaline uğradı Trabzon. Düşman tutsaklığının zorlukları altında ayakta durmaya, yaşama tutunmaya çalıştı halk. Halkın bir bölümüne tutsaklık zor geldiğinden ülkemizin batı bölgelerine göç ettiler daha özgür yaşamak için. 1917’de Bolşevik Devrimi olunca Rusya ülkemizde işgal ettiği yerleri terk etti. Trabzon’un toprağından muhacir olanlar açlık ve yoksulluk içinde geri döndüler. Halk, kendi yaralarını kendi sarmaya başladı zaman geçirmeden.

“Trabzon ve yöresi Birinci Dünya Savaşı galiplerinin Türkiye’yi bölme ve parçalama girişimlerine karşı ilk direniş hareketlerinin başladığı, Milli Kurtuluş Hareketi’nin temel taşları olan ilk bölgesel cemiyetlerin kurulduğu yerlerden biri olmuştur. Gerçekte aynı gelişmeler Türk milletinin tarihinden gelen hasletlerine uygun olarak yurdun hemen her köşesinde baş göstermiştir. Ancak Trabzon ve yöresindeki halkın bu canlılığı, ölüm kalım mücadelesi verdiği iki yıllık bir esaret ve muhaceret hayatından sonra gösterdiği düşünülürse daha anlamlıydı. (Sabahattin Özel, Milli Mücadele’de Trabzon, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, I. Baskı: Ocak 2012, s. 79)”

Trabzonlular, işgalle geçen zor yıllardan olumlu dersler çıkarıp yeni işgallerin olmaması için uyanık davranmaktaydı. Bu Karadeniz kenti, Osmanlının son döneminde filizlenip gelişen İttihat ve Terakki’nin Anadolu’da en güçlü olduğu yerlerden biriydi. Bu siyasal birikim ve örgütlenme kolayca harekete geçti zor yıllarda.

“Yörenin Türk ve Müslüman halkı canına ve malına karşı saldırıya geçen Rum ve Ermeni çetelerinin neler yapabileceğini iki yıl kadar süren Rus işgali sırasındaki acı tecrübelerinden bilmekteydi. (Aynı yapıt, s. 80)”

Emperyalistlerin Trabzon’u Büyük Ermenistan’ın denize çıkışı olarak düşünmeleri, yine başka bir planlamayla bu topraklarda Pontus devletini kurma girişimi, halkı bir yok oluşla karşı karşıya getirmişti. Bu da Trabzonluları işgallere karşı ayağa kalkamaya zorlamaktaydı.

“Ayrıca Trabzon ticari fonksiyonu itibarıyla dışa açık bir şehir olduğundan burada birçoğu yüksek öğrenim görmüş, yurt ve dünya olaylarını izleyen ve değerlendirebilen aydın bir zümre mevcuttu. (Aynı yapıt, s. 80)” Liman kenti olan Trabzon suyun taşıyıcılığından yararlanarak farklı ülke ve bölgelerle ilişki kurmaktaydı. Bu nedenle eğitimli ve yurt ülküsü olan yurttaşlara sahipti. Bu da halkın öngörüsünü artırmaktaydı.

30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros anlaşmasından sonra İtilaf devleri, yurdumuzun farklı bölgelerine asker çıkarıp işgallere başladılar. 18 Kasım 1918’de, İstanbul’da toplanan Mebuslar Meclisi’nde Trabzon Mebusu Hafız Mehmed Bey şunları söylüyordu: “… Birçok yerler işgal olunuyor ve Dışişleri Bakanı henüz nerelerin işgal edildiğini bile bilmiyor. Bu pek garip bir gerçektir. Mütareke’nin bugünkü gibi uygulanması halinde memleketin askeri işgal altına girmekte olduğunu görmüyorlar ve bunu tetkik edip gerekli teşebbüslerde bulunmuyorlar. … Mütarekename’nin uygulanmasında bu kadar müsamaha gösteren bir hükümet, yarın barış masasında acaba ne dereceye kadar haklarımızı koruyabilecektir? … Hükümetler mağlup olurlar, fakat vatanın müdafaası sonunda bir millet ölse bile namusu ile, şerefi ile ölür. (Mahmut Goloğlu, Milli Mücadele Tarihi I Erzurum Kongresi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım: Nisan 2011, s. 7)” Görüldüğü gibi işgal altındaki İstanbul’da toplanan Meclis- Mebusan’da yurdumuzun yok etmek isteyen emperyalistlere ve buna göz yuman İstanbul Hükümetine karşı ilk karşı çıkışta bulunan mebuslardan önde gelenlerden biri Trabzon temsilcisi. O yıllarda Ordu, Giresun, Gümüşhane ve Giresun da Trabzon’a bağlıydı.

Ulusal kurtuluşun sesi olacak olan İstikbal gazetesi, 10 Aralık 1918’de yayımlanmaya başlandı. Bu gazeteyi, Barutçuzade Faik Ahmet Bey ile arkadaşı Mehmet Salih (Ongan) çıkarıyordu.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti 10 Şubat 1919’da, Barutçuzade Ahmet Efendi başkanlığında kentin ileri gelenlerince kuruldu. Kısa zamanda Giresun, Ordu, Rize, Of, Sürmene’de şubeler açıldı. Ülkemizdeki ilk ulusal örgütlenmelerin başında gelir Trabzon’daki bu dernek.

Tarihimizi, coğrafyamızı, kültürümüzü bilmeyen kimileri Trabzon kentiyle ilgili olarak ileri geri konuşmakta. Bu bilgisizlik, ülkemizin bütünlüğüne, ulusumuzun birliğine zarar vermekte. Bu durum, yeni bir bölücülük biçimi.

Ülkemizin kurtuluşu için en önde yürüyen Trabzonlulara ve onların kentine olur olmaz sözlerle saldıranların emperyalizme gönüllü hizmet ettiklerini söylemeliyim. Kurtuluş Savaşı’na karşı çıkanların izinden gidenler, Trabzon kentini toptan karalama yarışına girdiler. Trabzon’un Kurtuluş Savaşı için gösterdiği özverenin intikamını çıkarmak içindir bu saldırılar. Ne acı, değil mi?

                                                                  Adil Hacıömeroğlu

                                                                  25 Mart 2024