FEVZİ ÇAKMAK VE DİVRİĞİ’NİN DEMİRİ

Elimde İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) çıkardığı bir kitap var. Adı: Hayallerini Uçuran Adam Nuri Demirağ… Yazarı: Mehmet Bahattin Adıgüzel… Bu arada İTO’nun güzel kitaplar basıp yayımladığını söylemeliyim. Daha önce hem eski hem de yeni Türk abecesiyle basılan Nutuk’u almıştım İTO’dan. O günkü mutluluğumu anlatamam beş kiloya yakın kitabı kuş tüyü hafifliğinde taşıdım sevinçle evime.

Elimdeki kitap iyi bir araştırma kitabı… Büyük bir Türkiye ülküsüyle varını yoğunu ülkesi için harcayan Nuri Demirağ’la ilgili birçok bilgiyi öğrendim bu yapıttan. Hz. Ali, “Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum.” demiş yüzyıllar önce. Bu kitaptan yüzlerce harf öğrendim. Bu nedenle böylesine güzel bir araştırma kitabını Türk kültürüne kazandıran Değerli Yazar Sayın Adıgüzel’e ve basılmasına öncülük eden İTO’ya binlerce teşekkür…

Kurtuluş Savaşı sonrası ülkemiz, büyük bir kalkınma seferberliğine girişti. Özellikle sanayinin gelişmesi için büyük bir çaba gösterildi. Demiryolları, bir uygarlık projesi olarak yaşama geçirildi. Demiryollarının yapımında ise Nuri Demirağ’ın büyük emeği var.

Cumhuriyet döneminde en zor yapılan demiryolu, Sivas-Erzurum hattı... Bu işin yüklenicisi Sayın Demirağ. Bu demiryolunun yapımı için Nafia (Bayındırlık) Bakanlığı iki seçenekli bir proje hazırlar. Bunlardan ilki: Sivas-Zara-Erzincan-Erzurum, diğeri de Sivas-Divriği-Erzincan-Erzurum hattı… Divriği hattının çok sarp ve kayalık olması nedeniyle bakanlık, yolun Zara’dan geçmesini yeğlemekteydi. Üstelik Zara hattının maliyeti daha ucuz olacaktı. Anacak halk arasında yayılan dedikoduda demiryolunun yüklenicisi Demirağ’ın Divriğili olması nedeniyle yolun bu ilçeden geçeceği yolundaydı.

Atatürk döneminde yapılan fabrikalar ve yollar konusunda genelkurmay başkanlığının görüşü alınırdı. Bu yatırımların savunması ön plandaydı. Sivas-Erzurum demiryolu için de proje, iki seçenekleriyle Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak’a zamanın bakanı Hilmi Uran tarafından sunulur. Harita üzerinde her iki hattın maliyeti, zorluklarını Mareşal’e anlatıp bilgi verir Sayın Uran.

Fevzi Çakmak, kararlılıkla hattın Divriği’den geçmesini ister. “Hiç tereddüt etme… Bu hat güneyden geçmekle göreceksin çok daha ekonomik olacak… Ben Cihannüma’da okudum, o taraflarda demir madeni varmış dedi. (Mehmet Bahattin Adıgüzel, Hayallerini Uçuran Adam Nuri Demirağ, İTO Yayınları, 2. Baskı, 2019, s. 76)” Bakanlık da Mareşal’in bu isteğine uyarak çalışmalara başlar.

“Divriği istasyonuna girmeden önceki tünelin yapımında çalışanlar yön tayini için pusula kullanmaktadırlar. Ancak inşaat esnasında bir gün pusulayı takip ettiklerinde, tünel çıkışının doksan derece ters istikamet gösterdiğini görürler. Bir anlam veremezler ve yetkili kısım şefine haber verirler.

Kısım şefinin de yaptığı deneme aynı sonucu verince, bu defa da mühendislere haber verilir. Maden Teknik Arama (MTA) mühendisleri gelir ve tünelin içinde çalışma yaparlar. Bu incelemenin sonucunda bölgede çok kuvvetli bir mıknatıs alanı olduğu ve bunun da demir madeninden kaynaklandığı tespit edilir. (Aynı yapıt, s. 78-79)” Görüldüğü gibi Fevzi Paşa haklı çıkmıştır ve dedikodulara da son vermiştir. Böylece Divriği demiri, yapılan demiryoluyla Karabük’e taşınarak Türkiye’nin ilk demir-çelik sanayisi kurulur.

Cihannüma, Kâtip Çelebi’nin bir kitabı… Böylesine eşsiz bir yapıtı okuyan Fevzi Çakmak, buradan edindiği bir bilgiyle ülkemizde demir-çelik sanayinin kurulmasının yolunu açtı. Kitap okumanın ne denli yararlı ve yaşamsal olduğu bu örnekten ne güzel anlaşılmakta. Demek ki okuyan, bilir. İnsan okumalı ki öğrenmeli. Yoksa gelişmenin, kalkınmanın yolu bulunamaz.

İnsanlara vereceğimiz en güzel armağan kitap… Çocuklara, gençlere okuma alışkanlığını kazandıran bir toplumun sırtı yere gelmez. Annelerin, babaların, öğretmenlerin biricik görevi çocuklara okuma alışkanlığını kazandırmaları. Bunu yaparken kendileri de okumalı. Savaşta siperde kitap okuyan bir önderin düşmandan kurtarıp kurduğu bir ülkenin çocukları Atatürk’e layık olmaları için bol bol okumaları gerek. Bundan başka ileri gitmenin yolu yok!

                                                                  Adil Hacıömeroğlu

                                                                  28 Kasım 2023