BİRAZ ADAM AĞZI ÖĞREN

İsabeyliler, her pazartesi sabahı yaz kış, bahar güz demeden Çal pazarına giderlerdi. Yalnızca İsabeyliler mi? Çevredeki tüm köy ve kasabalılar…

Pazara gidiş hazırlıkları birkaç gün öncesinden başlardı. Öncelikle pazarda satılacak ürünler belirlenirdi. Bu ürünler, küçük keselere, torbalara, kasalara konurdu. Sonrasında alınacakların listesi hazırlanırdı.

Dedem Mustafa Voyvoda, pazara anneannem Fatma Hanım’la giderdi. Çünkü anneannemin hesabı kitabı iyiydi. Kafası bir hesap makinesi çabukluğuyla işlerdi. Alınıp satılanları kuruşu kuruşuna hesaplardı.

Sabahleyin erkenden kalkılırdı pazara gitmek için. En temiz giysiler giyilirdi. Eskiden motorlu taşıtlar, günlük yaşamımıza henüz girmemişti. Bu nedenle çarşı pazara giderken at arabası, kağnı, eşek gibi araçlardan yararlanılırdı. Birçok kişi, sırtında yüküyle yürüyerek giderdi yedi kilometrelik yolu. Yol boyunca at arabaları, kağnılar, heybeleri dolu eşekler, sırtında yüküyle insanlar, pazarda satılacak bir hayvanı ipinden çekip götüren kendini az da olsa kurtarmış çocuklara rastlanırdı dizi dizi.

Sonradan yaşamı kolaylaştıran kamyon, otobüs, dolmuş, traktör gibi motorlu taşıtlar ortaya çıkınca ulaşımdaki güçlükler aşıldı. Artık yükleri motorlu taşıtlarla pazara ulaştırmak, işleri kolaylaştırmıştı. Üstelik zamanın yollarda geçmesi de önlenmişti bu yolla.

Pazartesi sabahı gün doğmadan uyanırdı dedemle anneannem. Evdeki diğer yetişkin bireyler de ayaklanırdı sabahın köründe. Önce at arabasına, pazara götürülecekler yüklenirdi. Bu sırada atların karnı doyurulup susuzlukları giderilirdi. Koyun, keçi, tavuk gibi hayvanların ayakları bağlanarak arabaya konurdu. Pazarda satılacak büyükbaş hayvanlar ise arabanın arkasına bağlanırdı. Hazırlıklar bittikten sonra atlar arabaya koşulurdu. Dedem arabanın önünde oturup dizginleri eline alırdı. Anneannem de yanına kurulurdu.

İki küçük dayım vardı o yıllarda. Afer (Ne yazık ki 38 yaşında uçmağa varan dayıma ne biz doyduk ne de o yaşama doydu.) ve Ahmet… Afer Dayım, Ahmet Dayımdan iki yaş büyüktü. Ahmet Dayım, evin tekne kazıntısıydı. Bu nedenle dedem onu küçük yaşına karşın gittiği her yere götürmeye özen gösterirdi. Dedem, akşamdan onları pazara götüreceğini söylerdi. Onlar da akşamdan hazırlanırdı pazara gitmek için heyecanla.

Dedemin onları pazara götürme gerekçesi ilginçti. “Yarın Çal pazarına gelin benimle de biraz adam ağzı öğrenin.” derdi. Evet, adam ağzı öğrenmek… Nasıl da güzel bir söz… Peki, adam ağzı öğrenmek ne demek ve nasıl olur?

Ülkemizin birçok yöresinde “adam” sözcüğü, “yetişkin erkek” anlamında kullanılır. Yetişkin olmanın bir sorumluluğu, bir davranış biçimi, bir ağırbaşlılığı vardır. Eskinin yetişkin toplum adamları ağızlarından çıkan sözleri ölçüp tartarak konuşurdu. “Boğaz dokuz (kırk) boğumdur.” atasözü, o dönemin insanlarının belleğine kazınmıştı. Toplum içinde, ileri geri, dayanaksız, argo, küfürlü ve saygısız sözler söyleyenler ayıplanıp toplumdan dışlanırdı. Adam toplumunda olmanın ağırlığını taşımak gerekirdi. O ağırlık da herkeste bulunmazdı. Bu kişilere halk arasında “ekâbir” denirdi. Adam meclisine girip söz dinleyip söz söylemek bir beceri, bir eğitim işiydi. Yol yordam bilmeli. Görgü kurallarına uymalı. Ne zaman ne konuşacağını, sırası gelince söz söylemek gerektiğini iyice kavramalı.

Dedemin pazardaki işi bitince iki küçük oğlunu yanına alıp bir kıraathaneye giderdi. Mevsime göre içeride ya da dışarıda otururlardı. Orada Çallı arkadaşlarıyla oturup söyleşirdi. Çal ne de olsa küçük bir kent… Orada yaşayanlarda kent kültürü var az ya da çok. Genellikle memurdan, esnaftan adamlar oturur buralarda. İki küçük çocuk masanın bir yanında büzüşüp oturup konuşulanları dinlerlerdi. Konuşmanın adabını öğrenirlerdi. Karşılıklı saygının insan ilişkilerinde yaşamında ne denli önemli olduğunu kavrarlardı canlı örneklerle. Bu yaren meclisleri aslında demokratik olgunluğun kazanıldığı yerlerdi. “Sözünü bil, pişir; ağzını der, devşir.” atasözünün yaşama geçtiği yerlerdi bu adam meclisleri.

Dedem ve dedem gibi davranan birçok kişi, tinbilim okumamışlardı. Ancak onların eğitimi bir göreneğin getirdiği kurallarla biçimlenmişti. Halkın sağduyusu onlara egemendi. Adam olmanın, adam ağzıyla konuşmanın kişi için ne denli önemli olduğunun farkındaydı o dönemin insanları. Adam meclislerini, çocukları için bir eğitim yeri olarak düşünmeleri çok değerli, çok önemli bir davranış.

Şimdilerde öyle mi? Bir yerde oturan yetişkinler bile bir dost meclisinde ya cep telefonuyla oynamakta ya da telefonda bağırıp çağırarak konuşmakta birlikte oturup çay, kahve içtiği insanların varlığını hiçe sayarak. Saygı mı? Hak getire… Adam ağzı öğrenmek mi? O da ne? Söyleşmenin oluşturduğu dostluk ortamı mı? Çoktan tarihe karıştı bile.

Peki, günümüzde çocuklarını dost meclislerinde adam ağzı öğrensin diye götüren babalar var mı? Yok sayılır. Götürseler de çocuk bir sandalyeye tüneyip dizlerini çenesine doğru çekerek elinde cep telefonuyla dünyadan bağını koparmakta. Ne sözleri işitmekte ne de büyüklerinin oturup kalkışıyla ilgilenmekte.

Sabahtan akşama dek televizyon karşısında oturanlar; bağırıp çağırarak konuşmayı, argo söz kullanmayı, karşısındakine efelenmeyi bir beceri sanmaktalar. Çoğu kişi, karşısındakine saygı göstermeyi bir eziklik, düşüklük olarak görmekte. Oysa insan, sevgi ve saygısıyla insan olur. Bunun farkında olmayanlar ne yazık ki çok…

“İnsan sözünden, hayvan yularından tutulur.” Sözünü boşuna mı söylemiş atalarımız?

Çal’da ve ülkemizin dört bir yanında adam ağzı öğrenilecek meclisler kurulup yarenlik ediliyor mu acaba? Çocuğunu bu yaren meclislerine adam ağzı öğrensin diye götüren babalar kaldı mı ki…

                                                                  Adil Hacıömeroğlu

                                                                  18 Mayıs 2024