OSMANLININ İLK DIŞ BORCU VE İFLASI

Osmanlı Devleti, sanayi devrimini ıskalayınca gerilemeye başladı. Altı yüz yıl boyunca bir tarım toplumu olarak kaldı. Sanayide gelişemeyen ülke, tarımda da ilkelliğe tutsak oldu. Modern tarıma geçemedi. Karasabana dayalı bir tarım söz konusuydu.

Tarımda makineleşme, tohum ıslahı, gübreleme, sulama, ilaçlama gibi üretimi artırıcı uygulamalar yapılamadı. Bu da olmayınca üretim artmadı, toprak verimsizleşti. Böyle olunca da halkın temel gereksinmeleri bile zorlukla karşılandı. Bu da halkın dolayısıyla ülkenin giderek yoksullaşmasına neden oldu.

Ekonomik yoksulluk, siyasal ve askersel alanlarda güçsüzlüğü getirdi. Teknolojik gelişmelere ayak uyduramayan Osmanlı ordusu, ne yazık ki katıldığı savaşların neredeyse tümünü yitirdi. Bu, askerlerde özgüven yoksunluğunu getirdi. Bu nedenle birçok savaşta asker cephelerde tutulamadı. Seyrek de olsa kahramanlıkların olması, bu gerçeği ortadan kaldırmaz.

Ekonomik çöküş, Osmanlı devletini baş düşmanlarına el açmak zorunda bıraktı. Kırım Savaşında (1853-1856) İngiltere ve Fransa, kendi çıkarları nedeniyle Osmanlının yanında yer aldılar. Amaçları Rusya’nın Avrupa’daki sınırlarını genişletmesini engellemek ve sıcak denizlere inmesini önlemekti. Osmanlı, bu savaşın maliyetini karşılayacak durumda değildi. Bu nedenle savaş harcamalarını kendi bütçesiyle karşılaması olanaksızdı. Karşılayamayınca da o dönemin en büyük ekonomik gücü olan İngiltere’nin kapısını çaldı. 1854’te iki İngiliz bankasından toplam beş milyon sterlin borç aldı. Sonrasında bu borçlanmalar arttı. Yalnızca İngiltere’den diğer batılı sömürgeci ülkelerden de borç alındı zaman içinde.

1854’ten 1874’e dek on beş ayrı dış borçlanma yapıldı. Alınan kredilerin toplamı, 239 milyon lira… Oysa Osmanlı hazinesinin eline geçen para ise 127 milyon liradır. Aradaki fark ise borcun üremidir. Emperyalistler, verdikleri paradan peşin olarak üremi kesiyorlardı. O günün koşullarına göre bu borçlanma anormal bir düzeyde ve çok kötü koşullardaydı. 1874’e gelindiğinde Osmanlı yönetimi ödemesi gereken borcun aybölüklerinin yarısını bile ödemekte zorlanmaktaydı. Bu durum, borcu borçla ödeme politikasının sonucuydu.

Öyle bir zaman geldi ki Osmanlı devleti, aldığı borçların ödeme konusunda iyice sıkıştı. 1881’de Osmanlı, ekonomik iflasını açıkladı. Hazine; dış borçlarla Osmanlı Bankası’ndan ve Galata bankerlerinden aldığı paraları ödeyemeyeceğini söyledi.

Avrupalı emperyalistler, alacaklarını almak için İstanbul’a baskı yapmaya başladılar. Padişah II. Abdülhamit, Duyunu Umumiye (Genel Borçlar) yönetimini kurdu. Bu, devlet içinde devlet demekti. Ülkenin önemli gelirlerine el kondu. Tütün, tuz, ipek, damga, balık avı, alkollü içkiden alınan vergilerle devletin tüm geliri iç ve dış borçlarını ödemeye ayrıldı. Borçları ödeme, vergileri toplama görevi Duyunu Umumiyeye verildi. Görülüyor ki kendi vergisini bile toplayamayan bir devlet ortaya çıktı. Bundan anlaşılacağı üzere yabancıların yönetiminde olan bu kuruluş, Osmanlının neredeyse tüm gelirlerine el koydu. Böylece Osmanlı yönetimi, devletin ekonomiyi yönetme yetkisini önemli ölçüde emperyalist ülkelere devretti. Aslında bu, açıkça devletin egemenliğinin büyük ölçüde yabancı güçlere devredilmesi demek. Bu durum, Osmanlının emperyalistlere teslimiyeti anlamına gelir. Lozan Antlaşması ile 1923’te Duyunu Umumiye ortadan kaldırıldı.

Gelelim günümüze… Tarihten ders almayan günümüz siyasetçileri, borçlanma ekonomisini yeğlemekteler. Üretmek yerine, borçlanmayla ekonomiyi yürütmekteler. Kendi ulusal gücüne dayanmak yerine, emperyalistler bel bağlamaktalar. Bu da giderek dayanılmaz bir duruma gelmekte. İçinde bulunduğumuz ekonomik sıkıntıların nedeni, bu borçlanma ekonomisi. Halkımız bu nedenle yoksullaşmakta, ülkemiz bu yolla soydurulmakta emperyalistlere. Ne yazık ki 1938’den sora iktidar olanların giderek üretimden, kendi gücümüzle kalkınıp gelişme anlayışından vazgeçen siyasetçiler, ülkemizi borç batağına soktular. Bu da birçok sorunda ülkemizin elini, ayağını bağladı.

Dış borç yaparak bir ülke kalkınmaz. Emperyalizm, senin kalkınman için borç vermez; seni sömürmek için kesenin ağzını açar. Atalarımız: “Elden gelen öğün olmaz, o da zamanında gelmez.” sözünü boşuna söylememiş. Bu nedenle hiç olmazsa atalarımızın sözüne kulak vermeliyiz ki Osmanlının düştüğü batağa düşmeyelim.

                                                                            Adil Hacıömeroğlu

                                                                            7 Mayıs 2024