4 EYLÜL 1919 PERŞEMBE, SİVAS KONGRESİ

“Sivas Kongresi açıldı. Kongrenin açılışı nedeniyle Sivas’ta şenlikler yapıldı. Üç olumsuz oya karşılık kongre başkanlığına seçilen Mustafa Kemal, işgalleri ve bunlara karşı ilgisiz kalan Hükümet’i kınadı. Milli örgütlerin ve çabaların birleştirilmesini istedi. Kongre’nin bu birinci gününde, 28 delege bulundu. İttihatçılık yapılmayacağına ilişkin yemin, halka ve Padişah’a yapılacak bildirim üzerinde duruldu. ‘Biz bir ihtilal kongresiyiz.’ denilerek oturumların gizli yapılması kararlaştırıldı. Sivas’ta bir kongre toplanması 19-21 Haziran tarihli Amasya Toplantısı’nda kararlaştırılmış, ertesi gün gizli bir genelge ile, her sancaktan üçer delege gönderilmesi istenmişti. Kongrenin amacı, tehlikede olan yurt bütünlüğü ve milli bağımsızlığı kurtarmak için milletin iradesini egemen kılma olarak saptanmıştı. Kongre’ye umulduğu kadar katılım olmadı. Müdürü ikna edilerek alınan lise binasında 11 Eylül’e kadar sürecek olan Kongre’ye Afyon’dan 3, Alaşehir’den 1, Bursa’dan 2, Samsun’dan 2, Çorum’dan 2, Denizli’den 4, Erzurum’dan 1, Erzincan’dan 1, Eskişehir’den 3, Hakkari’den 1, İstanbul’dan 5, Kastamonu’dan 1, Nevşehir’den 1, Niğde’den 1, Tokat’tan 1, Tıp Fakültesi’nden 1, Yozgat’tan 1 olmak üzere toplam 31 kişi katılıyor. Sivas Kongresi, Erzurum Kongresi’nde alınmış olan bölgesel savunma esasını bütün yurt için geçerli sayacak ve Müdafaa-i Hukuk örgütlerini tek bir dernek altında toplayacaktır. Kongre ile ilgili haberler İstanbul basınında ancak 2 Ekim’de Ali Rıza Paşa Hükümeti’nin kurulmasından sonra yer alabilecektir. (Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü II, Türk Tarih Kurumu Basımevi – Ankara 1994, s. 85)”

Ulaşım ve güvenlik sorunlarının yarattığı güçlükler nedeniyle bazı delegeler, Kongre’nin sona erdiği 11 Eylül tarihinden sonra Sivas’a geldiler. Kongre’ye katılanların sayısı az görünmekle birlikte alınan kararlar çok önemli. O günün koşullarında Sivas’a gelen delegelerin ölüm fermanlarını ceplerinde taşıdıkları söylenebilir. Bu yürekli kişilere ulusça ne denli saygı duysak azdır.

Kongre’de “Biz bir ihtilal kongresiyiz.” denerek bu toplantının devrimci bir çıkış olduğu açıklandı. Bu kararla Türk Devrimi’nin gerçekleşeceği tüm dünyaya duyuruldu.

4 Eylül 1919 Perşembe günü ülkemizde başka neler olduğuna da bir göz atmak yararlı olur sanırım.

“Jandarma Umum Kumandanı Kemal Paşa, Ege Bölgesi’ni teftişten İstanbul’a döndü. Verdiği demeçte Kuvayı Milliye’nin fena bir şey olmadığını, Milli Teşkilat’ın Yunanlılara karşı ahalinin birleşmesinden ibaret olduğunu, yabancıların da Milli Teşkilat’ı pek doğal bulduklarını söyledi. Bu hareketin siyasi olmadığını, sosyalistlikle ve Mustafa Kemal Paşa ile bir ilgisinin bulunmadığını ekledi. Kemal Paşa 7 Ağustos’ta Kuvayı Milliye’yi dağıtması amacıyla İstanbul’dan yola çıkarılmış, Nazilli’de Kuvayı Milliye tarafından tutuklanmış, Alaşehir Kongresi’nin 26 tarihli müdahalesi üzerine serbest bırakılmıştı. Kongre Başkanı Hacım Muhittin’e, Kuvayı Milliye lehinde bulunacağına ilişkin bazı vaatlerde bulunmuştu.

Demirci Mehmet Efe, ‘Umum Aydın ve Havalisi Kuvayı Milliye Kumandanı’ unvanını aldı. Efe, Hacı Şükrü’nün Köşk Cephesi’nden uzaklaştırılması üzerine de 5 Ekim’de ‘Aydın ve Menteşe Havalisi Umum Kuvayı Milliye Kumandanı’ olacaktır. Demirci Efe, Kuvayı Milliye’ye 11 Haziran’da katılmıştı.

Binbaşı Saffet Bey, İstanbul’dan Erzurum’a geldi. Erzincan’da özel işlerini görmek bahanesiyle İstanbul’dan ayrılan Saffet Bey, İsmet Bey’in Karabekir’e bir mektubu ile İzzet Paşa’nın Sivas Kongresi’ne gönderdiği bir tasarıyı getirdi (İsmet Bey’in mektubu için bkz. 27 Ağustos). Mareşal İzzet Paşa’nın önerisi Hükümet’le İtilaf Devletleri arasında yapılacak barışa ilişkin bazı düşünceleri taşıyor ve devletin bütünlüğü için 15-30 yıl süreli bir Amerikan mandası öngörüyor. Karabekir, Saffet Bey’e Kolordu’da görev almasını önerdi. İsmet Bey’in de İstanbul’dan çekip gelmesi gerektiğini söyledi; İzzet Paşa’nın önerisini alıkoydu, bunu, Kongre bittikten sonra Sivas’a bildirecek.

Başbakan Damat Ferit Paşa, Le Temps Gazetesi’ne verdiği ve bugünkü Fransızca İstanbul Gazetesi’nde yayımlanan demecinde, Amerikan mandasına karşı çıktı ve Avrupa’ya olan inancını dile getirdi: Anadolu hareketi, milletin esaslı kısmına dayanmaz. Bu hareketi icat etmeye çalışanlar, savaş zamanında subay olup bugün herhangi bir sanatı uygulamak için Anadolu’nun ötesine-berisine yayılan birtakım güçlerdir. Bu hareket, alevleri sönmüş bir saman alevi gibidir. Yakında her şey yoluna girecek.

Doğu’da dört aşiretin reisleri olan Hamit, Ali Merze Beylerle Ahmet Haso ve Yusuf Ağalar, Ermeni Baronu Haçador’un 30 Ağustos tarihli mektubunda önerdiği anlaşmayı reddettiler. Cevap olarak gönderdikleri mektupta, Ermenileri geçmişte Ruslarla işbirliği yapıp katliamlarda bulunmakla suçladılar. Kürtlerin Ermenilerden 10 misli fazla olduğunu yazarak Ermenilerin Iğdır’ı boşaltmalarını, Aras’tan batıya geçmemelerini istediler.

Genelkurmay Başkanı Hadi Paşa, General Milne’den Yunan saldırılarının durdurulmasını rica etti. Yunan saldırılarının, Kuvayı Milliye’yi karşı saldırıya teşvik edeceğini bildirdi.

Oltu Şura Hükümeti, Kafkas Rumları Başkanı’na verdiği cevapta, Şura elinde rehin tutulan Rumların, mallarını tazminat olarak bırakmaları durumunda serbest bırakılabileceklerini bildirdi. Anlaşmaya varılınca bu Rumlar, Kars-Batum yolu ile Yunanistan’a gidecektir.

Önceki gün İstanbul’a gelen General Harbord, Robert Kolej’i ziyaret etti.

Gazeteci Browne’un Sivas’tan raporu: Milletin iradesi dinlenirse Kongre, Padişah’ın haklarını koruyacaktır.

Padişah, Şeyhülislam Mustafa Sabri Efendi’ye ve İçişleri Bakanı Adil Bey’e birinci, Evkaf Bakanı Hamdi Efendi’ye ikinci rütbe Osmanlı nişanı verdi. Harbiye Bakanı Süleyman Şefik Paşa’ya ‘Büyük Yaver’ unvanı verildi. Ödüllendirilenlerden Adil Bey ve Süleyman Şefik Paşa, özellikle Kuvayı Milliye düşmanlığı ile tanınıyor.

Alemdar’da R. Cevat İngiltere’nin ‘yeni siyaset vaziyeti’ni anlatıyor: İngiltere, Doğu siyasetini daha açık hale getirecekmiş. Bu, Türklerde gördüğü ciddi eğilim sonucudur. Tasviri Efkâr: General Harbord ile mülakat. – Sulh için biz hazır mıyız? İkdam: Sivas Valiliği. Ali Galip Bey (resmi), İttihat ve Terakki tarafından gerçekleştirilen 2. seçimde Kayseri mebusluğuna seçilmiş ve bu hükümete karşı mücadelesi ile dikkati çekmişti. -Celalettin Arif Bey İtalya’dan döndü. Akvam: Hürriyet ve İtilaf Fırkası mezatta imiş. Vakit: General Harbord’un gezi amacı hakkında yazarımıza demeci. -İngiliz Muhipler Cemiyeti, amacı. Faydalı bir cemiyet: Çalıştırma Derneği. İleri: Paris konferansı artık Bulgar sulhuyla uğraşmaya başlıyor, fakat Türkiye hakkında herhangi bir karar verilmemiş. Amerika Ayanı, bazı devletlerin isteklerini dinlemek istiyor. Peyam’da Ali Kemal: Bizi ancak Anadolu kurtarabilir. Çünkü orası baştanbaşa Türk yurdudur. İlk ve son yurdumuzdur. Türk Dünyası: General Harbord şehrimizde. Amerikan Temsilcisi Rawndal’ın açıklaması. -Kafkasya (yer yer sansürlü) İfham: Ukrayna sefiri ile mülakat. Akşam: Vergi zamları. -Bolşevikler ne oluyor? Tarık’ta Tevfik Paşa’nın demeci: Manda kabul olunamaz. Seçim güç, ancak gereklidir. Diken’in 22. sayısı: İran’ın genç şahı ‘Zindebat!... Zindebat! (Sonsuza dek yaşa-AH) Albayrak’ın 25. sayısı: Hukuk nazarında: Milli Hareket, Milli Ordu. Hükümet’in vazifesi. Heyet-i tahkikiyeler -Hilal-i Ahmer Heyeti ile mülakat. -Heyet-i Temsiliye’nin Sivas’ta karşılanması milli bir bayrama dönüştü. Servetifünun: Piyerloti’nin evindeki cami. -İran Şahı’nın gelişi dolayısıyla resimler. (Aynı yapıt)”

Mustafa Kemal Paşa ile bir avuç yurtsever, Sivas’ta yurdumuzun ve ulusumuzun geleceği için büyük bir savaşa atılmak için kararlar alırken İstanbul, işgal güçlerine teslimiyetin türlü hesapları içindeydi. İstanbul basınının küçük bir kısmı ile bazı aydınların Anadolu Hareketi’ne destek verdikleri de dikkatten kaçmamakta.

Mustafa Kemal Sivas Kongresi’ne katılanların otelde kalmasını yasakladığından delegeler, Sivaslıların evlerinde konuk oldular. Bu da delegelerle Sivas halkının kaynaşmasını sağladı.

Sivas Kongresi’nin 105. yılında başta Atatürk olmak üzere gözünü budaktan sakınmayarak bu ulusal davaya koşanları saygı ve minnetle anıyorum. Onların yürekli girişimi sonunda tam bağımsız Türkiye’ye kavuştuk.

                                                         Adil Hacıömeroğlu

                                                         4 Eylül 2024