SARIKAMIŞ, KAPANMAZ BİR YARA

Alışkanlıklarımdan biridir. Her 21 Aralık akşamı Erzurum ve Kars’ın hava durumunu öğrenirim radyo ve televizyonlardan. 22 Aralık sabahı olur, gündüz ve gece sıcaklıklarını yazarım belleğime. Kendimce hesaplar yaparım. Aynı doğal koşullarda ve enlemde her yüz metrelik yükseltide sıcaklığın bir derece düşebileceğini var sayarak Allahuekber dağlarının yamaçlarında, doruğunda sıcaklığın kaç derece olduğunu belirlerim kendimce. 22 Aralık 1914'te karla kaplı dağları aşarak Ruslara karşı kış koşullarına uygun giyimi kuşamı olmadan yürüyüşe geçen on binlerce Mehmetçiği düşünürüm. Onlarla duygudaşlık yaparım.

Çocukluğum, Sarıkamış şehitlerinin çokça anlatıldığı bir yörede geçti. Çevremizde Sarıkamış’ta şehit olan çok sayıda asker vardı. Babamın iki amcası, Sarıkamış’a gitti ve bir daha geri dönmedi. Herkes şehit olduklarını anlatırdı. O sırada dedem ve diğer kardeşi Rusya’da gurbetteydiler. Onlar da ağabeylerinin sonlarının ne olduğunu öğrenemediler. Zaten savaş koşullarında geri dönemediler Rusya’dan. Bolşevik devrimi olduktan sonra da tutsak edildiler uzun süre. Dedem bir yolunu bulup beş arkadaşıyla kaçtı bu tutsaklıktan. Köyümüze geldiğinde ailemizden kimsenin kalmadığını gördü. Üstelik atalardan kalma evimiz de işgalci Ruslarca yakılmıştı. İşte, ailemizin küllerinden doğup yeniden var olması Sarıkamış felaketinden sonradır.

Birinci Dünya Savaşı 28 Temmuz 10914’te başladı. Osmanlı Devleti ise Almanya ile 2 Ağustos 1914’te yaptığı anlaşmayla savaşa katılma kararı verdi. Yavuz ve Midilli dahil olmak üzere on beş parça savaş gemisinden oluşan Osmanlı donanması, Rusya’nın Sivastopol ve Novorossisk limanlarını bombaladı. Ardından Rusya, Osmanlıya savaş ilan ederek doğu sınırlarımızdan ülkemize girmeye başladı 1Kasım 1914’ten itibaren. Bu işgal girişimine karşı Türk ordusu direnişe geçti.

Peki, doğu sınırımızı ve topraklarımızı savunmakla görevli 3. Ordumuzun durumu nasıldı? Bu sorunun yanıtını ordu komutanı Hasan İzzet Paşa’dan öğrenelim:

“Hasan İzzet Paşa, ordusunun durumunu 12 Eylül 1914 tarihli aşağıda gösterilen telgrafla Başkumandanlık Vekâletine bildirmişti:

‘3. Ordu’nun er mevcudu halen 160.000 civarındadır. Bunun ancak az bir kısmı elbiseli olup kalanı başıbozuk kıyafetlidir. Bunların giysileri de don ve gömlekten ibarettir. Bu durumun disipline etkisi dikkate alınmasa bile, buranın sert havası ile birçoğunun hasta olacağı şüphesizdir. Sağlanan her türlü kumaştan elbise yapmak ve Erzincan atölyelerini gece ve gündüz işletmek gibi tedbirlerden başka, koyun postundan ceket, keçeden mintan yapmak gibi hatıra gelebilecek bütün imkânlara başvurulmuştur. Elbiseleri kısmen iyi olanlara bir şey verilmese dahi, buradan sağlanabilecek bu gibi giysilerle erlerin pek azı korunabilecek ve bu bölgenin uzun ve şiddetli kışı birçok erin hastalanmasına ve ölmesine sebep olacaktır. En azından 100.000 erlik elbiseye ve bu oranda mahruti çadıra ihtiyaç vardır. Sağlanabilecek kaput, ayakkabı, elbise ve çadırların acilen gönderilmesini istirham ederim. (Hasan İzzet Altınanıt, Ülkem Ateş Çemberi ile Kuşatılmış iken… Sarıkamış, Yayına Hazırlayan: Prof. Dr. Bingür Sönmez, Babıali Kültür Yayıncılığı, Birinci Baskı, Mart 2013, s. 84-85)” Dünyayı kasıp kavuracak olan bir savaşa girmeden önce Erzurum merkezli 3. Ordunun durumu budur. Don gömlekten başka giyimi olmayan askerlerle Allahuekber dağlarını aşmayı düşünen bir askeri yönetim söz konusu. Hem de hava sıcaklığının eksi yirmi derecenin altına düştüğü koşullarda…

“Üçüncü Ordu iaşe bölgeleri içinde motorlu taşı işleyebilen tek yol Trabzon-Erzurum arasındaki şosedir. Trabzon’dan hareket eden bir kolun Hasankale’ye gidiş-dönüşü otuz günde tamamlanmaktadır. Başka bir deyişle, ordunun bir günlük ihtiyacı bir ayda taşınabilmektedir. Asıl sıkıntı ise erzak ya da cephane bulmak değil, cepheye ulaşmaktır. (Prof. Dr. Bingür Sönmez-Reyhan Yıldız, Ateşe Dönen Dünya: Sarıkamış, Sokak Kedisi Yayınları, 8. Baskı, s. 208)” Görüldüğü gibi yüz bin kişiyi aşkın bir ordunun günlük gereksinmelerini karşılamak o günün koşulları içinde neredeyse olanaksız. Başkomutan Enver Paşa’nın cepheye gelmek için Trabzon’dan Erzurum’a yaylı at arabasıyla beş günde ulaşabildiği düşünüldüğünde hava, yol ve coğrafi koşulların ne denli güç olduğu, olumsuzluk yarattığı anlaşılır.

Osmanlı Devleti; Bezm-i Alem, Bahr-i Ahmer ve Mithat Paşa gemileriyle Sarıkamış cephesine İstanbul’dan yardım gönderdi. Bu gemiler, taşıdıkları yükü ve askerleri Trabzon limanına indirecekti. Ancak 7 Kasım 1914’te Ruslar, bu gemilerin üçünü de Zonguldak yakınlarında batırdı. Böylece bu yardım girişimi, amacına ulaşmadı.

Enver Paşa ile 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa arasında harekâtın yapılması konusunda sert tartışmalar olur. Hasan İzzet Paşa, bu kış koşullarında harekâtın başarısız olacağını savunur. Enver Paşa ise ne olursa olsun harekât yapılmasını savunur.

“Enver Paşa, Hasan İzzet Paşa’yı haşlayan sert bir hava içinde: ‘Hatalı hareket ettiniz. Başarılı olamadınız. Rus ordusu burada yok edilmeli idi. Şimdi derhal harekete geçeceksiniz ve Rus ordusunu Sarıkamış cephesinde yok edeceksiniz.’ Ordu Kumandanı Hasan İzzet Paşa’nın cevabı da serttir:

‘Olmaz! Etrafı görüyorsunuz; kış, kar başlamıştır. Bu olumsuzluklar ve bu mevsim içinde bir ordu harekâtı iyi netice vermez. Kış şiddetini kaybetsin, yollar harekâta imkân sağlasın düşmanı yok edeceğim. (Altınanıt, s. 126)” Görüldüğü gibi Enver Paşa’nın ne Ordu Komutanını dinleyecek ne doğal koşulları görecek ne de askerin olanaksızlıklarını anlayacak durumu vardır. Üstelik Hasan İzzet Paşa, Enver Paşa’nın Harp Okulundan hocası…

Hasan İzzet Paşa, harekâtın olmaması konusunda diretince Enver Paşa: “Hocam olmasaydınız sizi idam ettirirdim. (Aynı yapıt, s. 127)” demiştir.

Enver Paşa, tüm uyarılara karşın Sarıkamış harekâtını başlatır. Sonuç mu? Felaket olur. Askerlerimizin çoğu, Allahuekber dağlarında soğuğa yenilir. Her yan donarak şehit olan Mehmetçik ile dolar.

Sarıkamış harekâtının 109. Yılında şehitlerimizi saygıyla anıyorum.

                                                                  Adil Hacıömeroğlu